免费文献传递   相关文献

A Revision of Some Species of the Genus Phyllostachys (Bambusoideae)(Ⅱ)

竹亚科刚竹属植物的修订(Ⅱ)



全 文 :第 21 卷 第 2 期             植   物   研   究 2001年 4 月
Vol.21 No.2           BULLETIN OF BOTANICAL RESEARCH Apr.,  2001
竹亚科刚竹属植物的修订(Ⅱ)
赖广辉
(安徽省广德县林业科学研究所 广德 242200)
摘 要 作为对刚竹属 Phy llostachys Sieb.et Zucc.一些类群加以评注的第二部分 ,本文共涉及 8
个分类单位 。原作为水竹 Ph.heteroclada Oliver 一个变种处理的奉化水竹 var.funhuaensis
Wang et Lu 因具有明显不同的特征而被提升为一个独立的竹种;对黄古竹 Ph .angusta McClure
和小叶光壳竹 Ph .varioauriculata Li et Wu var.glabrata Lai 的地理分布作了修订;4个拉丁学
名被减为异名;另外 ,根据原发表时的描述 , Ph.compressa H.Uyeki 并非本属成员 ,应排除在本属
之外 。
关键词 刚竹属;修订
ARevision of Some Species of the Genus Phyllostachys(Bambusoideae)(Ⅱ)
LAI Guang-Hui
(Guangde Fo restry Research Institute of Anhui Province Guangde 242200)
Abstract As the second part of commenting on some species of the genus Phyllostachys Sieb.et
Zucc., eight tax a are dealt w ith in this paper.Ph .heteroclada Oliver var.funhuaensis Wang et Lu
is raised to an independent species , i.e.Ph.funhuaensis (Wang et Lu)Ma et Lai because of its
characters which are distinctly different f rom Ph.heteroclada Oliver.On basis of the field invest ig a-
tions and the examinations of the specimens and literature , the dist ribution of Ph.angusta McClure
and Ph .varioauriculata Li et Wu var.glabrata Lai is revised , and four Latin names , Ph.nidu-
laria Munro f.solida Yang (=Ph .nidularia Munro f.farcta Zhao et Liu), Ph.nigra (Lodd.
ex Lindl.)Munro var.stauntonii (Munro)Yang et al.(= Ph.nigra (Lodd.ex Lindl.)Munro
var.henonis(Mit f.)Stapf ex Rendle), Ph .sanm ingensis Huang et Zheng(=Ph.edulis(Carr.)
H .de Lehaie)and Ph.st imulosa Zhao et Liu f.uni foliata Wen (= Ph .nidularia Munro f.
glabrovagina Wen)are reduced to synonyms.In addition , Ph .compressa H.Uyeki should be ex-
cluded from this genus by its first description.
Key words Phy llostachys Sieb.et Zucc.;Revision
1 黄古竹 (江苏植物志)
Phyllostachys angusta McClure in Journ.Wash.
Acad.Sci.35(9):278 , f.1.1945.
江苏:句容 , 张新法 84626 (NF)。安徽:宣
州 , 赖广辉等 96068 (GDFI**);广德 , 赖广辉
91129(GDFI);宁国 , 赖广辉 94039 (GDFI)。浙
江:安吉 , 王正平等 59 (N), 德清 , 赵奇僧等
作者简介:赖广辉(1964-),男 ,高级工程师 ,从事竹类研究。
收稿日期:1999-11-24
74135(NF);余杭 , 郑德茂 781515(ZJFI);绍兴 ,
王有相 W81517(ZJFI);建德 , 占荣富 80563(ZJ-
FI);兰溪 , 张江 ST81403(ZJFI)。
据文献记载[ 1 ~ 8] ,本种分布于我国江苏 、浙江 、
安徽以及河南 、福建等地 ,但笔者在仔细考证有关标
本和文献的基础上认为 ,除前三省因有可靠的标本
而勿庸置疑外 ,后两省是否有该种的分布①仍值得
讨论。据报道[ 3 , 9] ,本种在河南仅见于永城县 ,但从
有关文献上的图版不难看出 ,所绘植物显然不是黄
古竹 , 而颇似广泛分布的红边竹 Ph .rubro-
marginata McClure ,其描述也与后者十分接近 , 如
基于后者在与永城相距不远的安徽省阜阳地区普遍
栽培这一事实考虑 ,产于永城的这种竹子很可能为
红边竹之误定 ,这种推测从笔者近年实地调查的结
果最终得到证实;所谓福建也有该种分布的记录也
是不可靠的 , 从《福建竹类》上的描述和图版来
看[ 6] ,显然也应是红边竹。现知黄古竹只产于华东
苏 、浙 、皖三省(80年代以后引入栽培的地区除外),
河南 、福建二省并无该种分布 。
2.Phyllostachys compressa H.Uyeki in Journ.
Chosen Nat.Hist.Soc.9:20.1929.
这一双名原发表时的描述较为简略 ,且既未引
证标本 ,又无插图 ,故一直难以断定它究竟应为何种
竹子 。笔者仔细研究了原始描述后认为它并非刚竹
属中的成员。尽管原描述中提及 “ ramis......2
quisque nodis(每节 2 分枝)” 似乎颇为符合刚竹属
的特征 ,但同时又写到“Culmus ......subteres , non
semiteres , ......ramis compressis basibus (秆近圆
筒形而非半圆筒形 , ......枝在基部压扁)”以及
“Folia......3 ~ 7 vulgo 5 ~ 6 ad ramulorum apices
agg regata.......10 ~ 15 cm longa , 12 ~ 30 mm la-
ta......subtus pallida(叶 3 ~ 7枚通常 5 ~ 6枚集生
于小枝顶端......长 10 ~ 15 cm , 宽 12 ~ 30
mm.......下面苍白色)” , 并在与 Ph .bambu-
soides和 Ph.puberula 的区别中提到 “ not do tted
sheaths of the sprouts......distinguished from both
by subcyclindrical culms......have compressed first
internode of branches near the part at tached to culms
(笋箨无斑点......区别于二者在于秆近圆筒
形......枝在靠近着生于秆的部位的第一节间压
扁)” 。由此不难看出 ,这种竹子的秆明显不同于刚
竹属节间分枝一侧扁平或具浅纵沟槽的竹秆 ,特别
是枝基的第一个节间在靠近与秆着生的部位压扁 ,
这可能跟枝与秆贴生有关 ,其小枝具叶数以及叶片
的这种长宽之比在刚竹属中也很难见到 ,鉴于矢竹
属 Pseudosasa Makino ex Nakai有些竹种秆中上部
之节也可有 2分枝 ,分枝基部一段常贴秆而生 ,且节
间均为圆筒形 ,本种很可能为该属成员 。
3.毛竹(通称)  三明刚竹(福建竹类)
Phyllostachys edulis (Carr.)H.de Lehaie in Le
Bambou 1:39.1906.———Ph.sanm ingensis K.F.
Huang et Q.F.Zheng in Journ.Fujian Coll.For.5
(suppl.):21.1985;福建竹类 , 90.1988 , nom.nud.
et syn.nov.
毛竹可谓是刚竹属中最易识别的竹种。笔者在
N见到了采自福建三明莘口作为建立三明刚竹 Ph.
sanm ingensis K.F.Huang et Q.F .Zheng 的一份凭
证标本黄志强等 014号(该双名无拉丁描述 ,未指定
模式标本),因秆箨采自秆的上部 ,箨耳及纟遂毛尚未
充分发育 ,但其箨鞘质地 、颜色 、斑点 、毛被及箨舌先
端纤毛 、箨片形态 、叶片形态等均与毛竹无异 ,应与
后者归并 。
4.奉化水竹(竹子研究汇刊)  鳗竹(浙东)
Phyllostachys funhuaensis (X.G.Wang et Z.
M.Lu)N.X.Ma et G.H.Lai , stat.nov.———Ph.
heteroclada Oliver var.f unhuaensis X.G.Wang et
Z .M.Lu in Journ.Bamb.Res.16(4):15.1997.
Type:China , Zhejiang , Fenghua , Louyan , Zhang
Wenyan 96003(Anji Bamb.Gard.).
Species Ph .heterocladae Oliver v alde af finis ,
vaginis culmorum pallide viridi-tinctis , prope apicem
radiatim lacteo-st riatis et rufo-tinctis , auriculis vix
evolutis vel minimis , laminis , bracteis pseudospicu-
larum et lemmatibus f losculorum in vivo pallide pur-
pureo-rubro-tinctis , culmis novellis viridulis et di-
lute f lavescent ibus , praeter quemque internodium in-
f ra nodum conspicue pruinoso -annulatum tantum
persparse vel vix pruinosis , nodis conspicue promi-
nentibus differt.
Descr.add.:Culmi 2 ~ 7 m alti et 1 ~ 6 cm di-
ametro;nodis conspicue prominentibus;internodiis
15 ~ 28 cm longis , primo viridulis et dilute f lavescen-
tibus vel interdum viridulis glabris praeter quemque
infra nodum conspicue pruinoso -annulatum tantum
persparse vel vix pruinosis;int ranodiis 4 ~ 5 mm
longis.Vaginae culmorum pallide vi ridi-tinctae , in-
feriores conspicue purpureo -striatae , prope apicem
1832 期                   赖广辉:竹亚科刚竹属植物的修订(Ⅱ)1
① **GDFI =Herbarium of Forest ry Research Institute of
Guangde , Anhui Province(安徽省广德县林业科学研究所标本室)
omnino radiatim lacteo-striatae et pallide purpureo-
rubro-tinctae , immaculatae , glabrae , paulum pru-
inosae;auriculis vix evolutis vel minimis purpureo -
rubro-tinctis margine vix vel paulo setiferis;ligulis
cirea 1 mm altis pallide f lavo -virentibus apice bre-
viter albo -ciliat is;laminis t rangularibus vel longe
trangularibus erectis navicularibus viridibus et pur-
pureo-rubro-tinctis.Folia in quoque ramulo 1 ~ 2;
vaginis glabris;auriculis inconspicuis , setis oralibus
brevibus recto-ex tensis;lig ulis non exsertis;laminis
vi ttifo rmi-lanceolatis 7 ~ 13 cm longis et 10 ~ 16
mm latis , do rso basi pubescentibus.Inflorescentiae
falsae contractae capituliformes;bracteis pseudospicu-
larum et lemmat ibus flosculo run in vivo pallide pur-
pureo-rubro-tinctis;antheris flavis.Tuniones M a-
jo vel Junio germinantes.Floret Majo.
本种原发表时作为水竹 Ph.heteroclada Oliver
的一个变种 ,但其秆箨箨鞘鲜时呈较淡绿色 ,近先端
有明显的乳白色放射状纵条纹并染有淡紫红色 ,下
部之箨还有明显的纵条纹 ,新秆淡绿略带黄色 ,仅节
下有一圈明显白粉 ,其余之处白粉极少或近无 ,节明
显隆起 ,箨耳几不发育或甚小 ,箨片绿色带紫红色 ,
假小穗之苞片及小花外稃均带淡紫红色等一系列特
征与水竹明显不同 ,我们认为这种区别在刚竹属水
竹组 Sect.Heterocladae C.P.Wang et G.H .Ye 中
属于种间而非种内差异 ,故将其提升作为一个独立
的竹种。
5.实肚竹(广东连山)  实心篌竹(湖南竹类)
Phyllostachys nidularia Munro f.farcta H.R.
Zhao et A.T.Liu in Acta Phy totax.Sin.18(2):186.
1980.———Ph.nidularia Munro f.solida B.M .
Yang , 湖南竹类 , 156.1993 , syn.nov .Type:Hu-
nan , Nanyueshan , sine coll.s.n.(HNNU).
贵州:都匀 , 朱政德等 81001(NF);荔波 , 宋
详后 827(NF)。
分布于湖南 、贵州 、广东等地 ,贵州为分布新记
录。
实心篌竹 Ph.nidularia Munro f.sol ida Yang
与实肚竹 Ph .nidularia Munro f.farcta Zhao et
Liu 在形态特征上完全一致 ,且地理分布也较靠近 ,
二者应予归并。
6.光箨篌竹(竹子研究汇刊)  水后竹(植物
研究)
Phyllostachys nidularia Munro f.glabrovagina
Wen in Journ.Bamb.Res.4(2):17.1985.“ glabro -
vagina” , “(McClure)” ———Ph.stimulosa H.R.Zhao
et A.T .Liu f.unifoliata Wen in Bull.Bot.Res.2
(1):77.1982 , syn.nov.Type:Zhejiang , Xitian-
mushan , T.H.Wen 40275(ZJFI), pro part.excl.
vagin.culm.
水后竹 Ph .stimulosa H.R.Zhao et A.T .Liu f.
uni foliata Wen的主模式系一混杂标本 ,其枝叶部
分属于本变型 ,而秆箨部分则属于水竹 Ph.hetero-
clada Oliver。考虑到原发表者所拟定的加词“unifo-
liata”和特征的描述似乎更注重枝叶 ,故在此指定该
部分作为水后竹的模式 ,并将这一名称减为光箨篌
竹 Ph.nidularia Munro f.glabrovagina Wen的异
名。
7.毛金竹(浙江)
Phyllostachys nigra (Lodd.ex Lindl.)Munro
var.henonis (Mitf.)Stapf ex Rendle in Journ.
Linn.Soc.Lond.Bot.36:443.1904.——— Ph.
henonis M itf.in Garden 47:3.1895.———Ph.
stauntonii Munro in Trans.Linn.Soc.26:37.
1868.“ stauntoni ” ——— Ph. nigra (Lodd. ex
Lindl.)Munro var.stauntonii (Munro)B.M.Yang
et al.湖南竹类 ,120页 ,1993 , syn.nov.“stauntoni”
根据国际植物命名法规第 6条第一款中“名称
或加词倘若越出其本身等级之外就绝无优先律而
言”这一规则 ,杨保民等新近作出的改级组合名称
var.stauntonii (Munro)B.M .Yang et al.显然是多
余的 ,应处理为 var.henonis(M itf.)Stapf ex Rendle
的异名。
8.小叶光壳竹(新拟)光壳竹(竹子研究汇刊)
Phyllostachys varioauriculata S.C.Li et S.H.
Wu var.glabrata G.H.Lai in Journ.Bamb.Res.
14(2):12.1995.———Ph.heteroclada auct.non O-
liver:D.K.Zang in Bull.Bo t.Res.17(4):363.
1997.
山东:崂山 , 北九水 , 臧得奎 89160(NF)。江
苏:连云港 , 西墅竹岛 , 汤庚国 93101(NF)。浙江:
安吉竹种园 , 杨光耀 89044(NF)。
本变种原产于安徽 ,现知山东 、江苏也有分布 ,
浙江引入栽培 。
上面引证的采自山东的这号标本曾被鉴定为水
竹 Ph.heteroclada Oliver , 但其叶片很小 ,长仅4 ~
6 cm ;秆箨无箨耳;箨鞘近先端有白色纵条纹 ,基底
部有稀疏长柔毛;箨片较狭;箨舌隆起较高 ,先端弧
形等明显不同于水竹 ,而与大别山区 、皖南山区等地
习见的小叶光壳竹 Ph.varioauriculata Li et Wu
184       植  物  研  究                  21 卷
var.glabrata Lai 完全一致 。有关山东也有水竹天
然分布的报道显然是不可靠的。就目前所知 ,水竹
自然分布的最北界在江苏连云港云台山一带(凭证
标本:周玉卿 40215(NF))。
致谢:承蒙中国林科院亚热带林业研究所马乃
训先生 、南京林业大学竹类研究所丁雨龙先生 、南京
大学生物系叶光汉先生提供资料或为查阅标本提供
方便 ,谨此致谢 。
参  考  文  献
1.王正平 ,朱政德 , 陈绍云等.中国刚竹属的研究(续).植物
分类学报 , 1980 , 18(2):171
2.王正平 ,叶光汉 , 俞泽华等.刚竹属.见:耿伯介 ,王正平
编辑 , 中国植物志(9 卷 1 分册).北京:科学出版社 ,
1996
3.张文燕 ,马乃训.刚竹属.见:朱石麟等编著 , 中国竹类
植物图志.北京:中国林业出版社 , 1994
4.温太辉 ,陈绍云 , 方伟等.竹亚科刚竹属.见:林泉主编 ,
浙江植物志第 7 卷.杭州:浙江科学技术出版社 , 1993
5.温太辉.中国竹类彩色图鉴.台北:淑馨出版社 , 1993
6.梁天干 ,黄克福 , 郑清芳等.福建竹类.福州:福建科学
技术出版社 , 1988
7.许昌农学院竹子研究组.密切结合生产开展河南竹类研
究.植物分类学报 , 1976 , 14(2):26
8.河南农学院园林系竹子研究组.河南竹类植物图志.河
南农学院科技通讯 , 1978 , (1):50~ 51
9.卢炯林.河南竹类资源及开发利用途径的商榷.西南林
学院学报 , 1993 , 13(4):220
1852 期                   赖广辉:竹亚科刚竹属植物的修订(Ⅱ)1