免费文献传递   相关文献

广西野生苏铁资源及其分类研究(二)



全 文 :  1997-03-31 收稿
  第一作者简介:韦发南 ,男 , 1941年出生 ,研究员,一直从事植物分类及区系地理研究。
广西野生苏铁资源及其分类研究(二)
韦发南 梁健英 何顺清
(广西壮族自治区中国 科学 院 广西植物研究所 , 桂林 541006)
STUDIESON THE RESOURCES AND CLASSIFICATIONOF
THE WILD CYCADS FROM GUANGXI(II)
Wei Fanan Liang Jiany ing He Shunqing
(Guang xi Insti tu te of Botany , Guangxi Zhuangzu Autonomous Region and Academia S inica , Guilin 541006)
本文除了对已发表的锈毛苏铁(Cycas ferruginea F.N.Wei)作补充描述外 , 还报道了两个新种 ,
即长孢苏铁(C.longisporophy lla F.N.Wei)和剌孢苏铁(C.spiniformis J.Y.Liang)。
关键词 苏铁新种;锈毛苏铁;长孢苏铁;剌孢苏铁
Key words  New species o f Cycas;Cycas ferruginea;C.longisporophylla;C.spini formis
锈毛苏铁(广西植物) 图 1
Cycas ferruginea F.N.Wei in Guihaia 14:300 , w ith fig.1994;D.Y.Wang in Cycads in
China 76 , under C.miquel ii O.Warburg , as syn.nov.1996.
补充描述
茎高 54 cm ,直径约 15 cm ,明显具叶痕 ,基部膨大。叶羽状全裂 ,长达 2 m ,宽40 ~ 60 cm ;
叶柄粗壮 ,长 50 ~ 70 cm ,与叶轴幼时密被 、老时疏被易脱落的锈色或黑色长绒毛 ,或老时变无
毛 ,全部具剌或中部以上具剌 ,极少无剌;剌长约 3 mm ,每边 15 ~ 21枝;羽片通常每边 56 ~ 80
片 ,厚革质 ,线状披针形 ,初时直而后呈镰状 ,长 20 ~ 30 cm ,宽 1 ~ 1.4 cm ,先端长渐尖 ,基部几
乎不下延或有时具短柄 ,初时在背面密被易脱落的锈色长绒毛 ,后变无毛 ,边缘强度背卷 ,中脉
在两面极隆起 。雄球花生时圆柱形 ,黄褐色 ,长 20 ~ 35 cm ,径6 ~ 10 cm ;柄长约10 cm;小孢子
叶楔形 ,生时长 2.5 ~ 3 cm ,上部宽约 1.5 cm ,干时长 2 ~ 2.5 cm ,宽约 1 cm ,先端具易脱落的
短喙 ,不育区密被锈色短绒毛。大孢子叶生时长 12 ~ 13 cm ,两面密被锈色长绒毛 ,顶片生时
卵状菱形 ,边缘深羽裂 ,长 5 ~ 6 cm ,宽 2.5 ~ 4.5 cm ,干时卵形 ,长 4 ~ 5.5 cm ,宽 2 ~ 3.5 cm ,
中央部分卵状椭圆形 ,宽约 1.5 cm;顶生裂片长 1.5 ~ 2 cm ,先端 3浅裂 ,略长于侧生裂片并与
侧生裂片生时软而干后稍变硬;侧生钻状裂片每边 8 ~ 13枚 ,偶尔先端分叉;柄状部分两侧各
有胚珠 2颗;种子卵形 ,生时长约 2.3 cm ,直径 1.5 cm(未成熟),无毛 ,略偏。花期 5 ~ 6月 ,果
期 10月。
广 西 植 物 Guihaia 17(3):206—212 1997
  广西:桂林植物园栽培(种苗采自广西西南部龙州石灰岩山上), 1994-8-31 ,韦发南
2220(主模式 ,雌花 IBK);同地 ,韦发南 1986(带锈毛的幼叶 , IBK);同地 ,1995-05-25 ,韦发
南 2233(雄花 , IBK)、2234(雄花 , IBK)、2235(雄花 , IBK)。
本种尽管被某学者当作石山苏铁(Cycas m iquelii O.Warburg)的同物异名 ,但我仍然认
为是个好种 ,因它具有以下几个特点容易与其他种类相区别 。首先是它的叶柄 、叶轴及羽片在
幼时极密被锈色绒毛 ,即使在成熟的叶轴上仍可见到毛的存在 ,宿存的毛逐渐变为黑色;其二 ,
叶特别长 ,长可达 2 m ,宽 40 ~ 60 cm ,羽片长达 30 cm ,厚革质 ,边缘强度反卷 ,基部几不下延
或收缩成短柄;其三 ,大孢子叶除裂片先端外 ,其余的 ,包括柄状部分均密被永不脱落的锈色绒
毛 ,裂片生时柔软 ,干后稍变硬 。由于没有标准的标本可作对照 ,目前中 、外学者对石山苏铁的
认识是十分模糊和混乱的 。按照多数人的理解 ,这个种(我认为是复合体)叶柄 、叶轴及羽片幼
时密被淡褐色绒毛 ,后变无毛或完全无毛 ,叶较锈毛苏铁短得多 ,一般长约 1 m ,宽 30 ~ 34 cm ,
羽片质地亦薄得多 ,为革质 ,边缘平坦或稍背卷;大孢子叶背面被疏毛或中部以下被毛或仅脊
上被毛 ,里面无毛或仅基部以下被毛 ,裂片生 、干都坚硬 ,剌手。大孢子叶外观颜色亦因毛被稀
密不同和被毛的部位不同而有很大差异 ,锈毛苏铁由于整个大孢子叶密被永不脱落的锈色毛
而在生 、干时都是锈色;雄球花生时黄褐色 ,直立 ,直至腐烂才倒下。而石山苏铁大孢子叶背面
被毛的部位为褐色 ,毛被极稀疏或无毛的部位生时为青绿色;雄球花生时淡黄色 ,成熟时倒伏 。
Descriptiones addendae
Truncus c.54 cm altus et c.15 cm in diam ., conspicue cicat ricatus , basi inflatus.Folia pin-
nat isecta , usque ad 2 m longa et 40 ~ 60 cm lata;petiolis robustis , 50 ~ 70 cm longis cum
rhachidibus in juventute dense facile caducoque ferrugineo-vel nigro-tomentosis et in maturitate
sparse facile caducoque ferrugineo-vel nig ro-tomentosis vel glabrescentibus , omnino spinosis vel
supra medium sparse spinosis , raro inermibus;spinis c.3 mm longis , utrinsecus 15 ~ 21;foliolis
frondium saepe utrinsecus 56 ~ 80 , crasso coriaceis , lineari-lanceolatis , primo st rictis , postea
falcatis , 20 ~ 30 cm longis , 1 ~ 1.4 cm lat is , apice longe acuminatis , basi fere indecurrentibus vel
interdum brevi ter petiolulatis , primo subtus dense facile caducoque ferrugineo-tomentosis , postea
g labris , margine revolutissimis , costa media utrinque elevatissima.Strobilus masculus in vivo lu-
teo-brunneus , cy lindricus , 20 ~ 35 cm longus , 6 ~ 10 cm in diam., pedunculo c.10 cm longo;
microspo rophy llis cuneifo rmibus in vivo 2.5 ~ 3 cm longis , superne c.1.5 cm latis , in sicco c.2
~ 2.5 cm longis , c.1 cm latis , apice caduce rost ratis;areis sterilibus dense ferrugineo-veluti-
nis.Macrospo rophylla in vivo 12 ~ 13 cm longa , utrinque dense ferrugineo-tomentosa;lamina
terminali sterili in vivo ovato-rhombica , profunde pinnatifida , 5 ~ 6 cm longa , 2.5 ~ 4.5 cm la-
ta , in sicco ovata , 4 ~ 4.5 cm longa et 2.5 ~ 3.5 cm lata;parte centrale ovato-elliptica , c.1.5
cm lata;segmentis lateralibus utrinsecus 8 ~ 13 , forte furcatis;lobis terminalibus 1.5 ~ 2 cm
longis , apice 3-lobatis , segmentis lateralibus levi ter longioribus , in vivo cum eis mitibus et in
siccolevi ter duris;ovulis 4 in utroque.Semina ovoidea , in vivo c.2.3 cm longa c.1.5 cm in di-
am.(imm.), glabra , leviter compressa.Flo ret 5 ~ 6 , f ructif icat 10.
Guangxi:Guilin Botanical Garden , cultivated , introduced from Longzhou county , southw est
of Guangxi , near Vietnam , 1994 , 8.31 , Wei Fanan 2220 (Holo typus , f l.fem.IBK), 1986
(young leaf , IBK), same locality , 1995.5.25 , Wei Fanan 2233 (fl.mas.IBK), 2234 (f l.
mas.IBK), 2235(fl.mas.IBk).
207 3期 韦发南:广西野生苏铁资源及其分类研究(二)
图 1.锈毛苏铁 Cycas ferruginea F.N.Wei
1.stem ;2.fresh lower part of petiole;3.f resh male cone;4-5.microsporophylls(vent ral and dorsal);
6.sect ion of pinna(showing the most revolute margin)(Draw n by He Sunqing)
208 广 西 植 物 17 卷
  长孢苏铁 新种 图 2
Cycas longisporophylla F.N.Wei , sp.nov.
茎高约 25 cm , 基部膨大。叶羽状全裂 , 长 1.0 ~ 1.5 m , 宽 30 ~ 36 cm;叶柄长达 64
cm , 与叶轴幼时密被易脱落的黄褐色绒毛 , 老时除基部外无毛 , 中部以上被疏剌;剌长约 3
mm , 每边 6 ~ 18枚;羽片通常每边 52 ~ 76片 , 革质 , 线状披针形 , 长 15 ~ 18 cm , 宽 0.7
~ 0.9 cm , 先端渐尖 , 基部稍下延 , 初时密被易脱落的黄褐色长绒毛 , 成熟时无毛 , 边缘平
坦或略背卷 , 中脉在两面隆起。雄球花柱状圆锥形 , 长 39 ~ 50 cm , 黄褐色 , 径 7 ~ 9 cm ;
柄长约 8 cm ;小孢子叶楔形 , 生时长 3 ~ 3.5 cm , 上部宽约 2 cm , 干时长 2.5 ~ 2.8 cm , 上
部宽约 1.5 cm , 先端具脱落的短喙 , 不育区被锈色长绒毛。大孢子叶生时长 18 ~ 22 cm;顶
片生时卵状三角形 , 边缘深羽裂 , 长 10 ~ 13 cm , 宽 6 ~ 8 cm , 干时卵形 , 长 9 ~ 10 cm , 宽
5 ~ 7 cm , 中央部分披针形 , 宽 1.5 ~ 1.8 cm , 背面密被锈色长绒毛 , 里面除基部外无毛;
顶生裂片长4 ~ 5 cm , 先端 3或4浅裂 , 长于侧生裂片;侧生裂片每边 13 ~ 16枚 , 干时长达
4 cm , 有时分叉 , 下部疏被长绒毛;柄状部分密被锈色长绒毛;胚珠 4颗 , 极少 5颗;种子
卵形 , 长约 3 cm , 直径约 2.5 cm (未成熟), 无毛 。
广西:桂林植物园 , 栽培 (原产地为广西西南部的龙州 , 生于石灰岩山上), 1994-09
-08 , 韦发南 2222 (主模式 , 雌花 IBK);同地 , 1995-06-19 , 韦发南 2243 (雄花 ,
IBK)、 2244 (雄花 , IBK)。
本种与其他种不同主要在于其羽片很狭窄 , 宽不及 1 cm , 通常为 0.7 ~ 0.9 cm , 但大孢
子叶片特长 , 生时可达 22 cm , 不育顶片边缘深羽裂 , 侧生钻状裂片生时长达 5 cm 。
Species valde insignis , foliolis angustioribus , 0.7 ~ 0.9 cm latis , macrosporophyllis elongatis
in vivo usque ad 22 cm longis;lamina terminali sterili marg ine profunde pinnatifida;segmentis
lateralibus in vivo usque ad 5 cm longis a speciebus ceteris manifeste diversa.
Truncus c.25 cm altus , basi inflatus.Folia pinnatisecta , 1.0 ~ 1.5 cm longa , 30 ~ 36 cm
lata;petiolis usque ad 64 cm long is cum rhachidibus in juventute dense facile caducoque luteo-
brunneo-tomentosis et in maturitate praeter bases glabris , supra medium sparse spinosis;spinis
c.3 mm longis , utrinsecus 6 ~ 18;foliolis f rondium saepe utrinsecus 52 ~ 76 , co riaceis , lineari-
lanceolatis , 15 ~ 18 cm longis , 0.7 ~ 0.9 cm latis , apice acumanatis , basi leviter decurrentibus ,
primo dense facile caducoque luteo -brunneo -tomentosis , postea glabris , margine planis vel
levi ter revolutis , costa media utrinque elevata.Strobilus masculus in vivo cylindrico-conicus , 39
~ 50 cm longus , 7 ~ 9 cm in diam., luteo-brunneus;pedunculo c.8 cm longo;microsporo-
phyllis cuneiformibus in vivo 3 ~ 3.5 cm longis , superne 2 cm latis , in sicco 2.5 ~ 2.8 cm longis ,
superne c.1.5 cm lat is , apice caduce rost ratis;areis sterilibus dense ferrugineo -velut inis.
Macrospo rophy lla in vivo 18 ~ 22 cm longa;lamina terminali sterili in vivo ovato -deltoidea ,
margine profunde pinnatif ida , 10 ~ 13 cm longa , 6 ~ 8 cm lata , in sicco ovata , 9 ~ 10 cm longa et
5 ~ 7 cm lata;parte centrale lanceolata , 1.5 ~ 1.8 cm lata , subtus dense ferrugineo-tomentosa ,
intus praeter basim glabra;lobo terminali 4 ~ 5 cm longo , apice 3-vel 4-lobato , segmentis lat-
eralibus longioribus;segmentis lateralibus ut rinsecus 13 ~ 16 , in sicco usque ad 4 cm longis , forte
furcatis , inf ra medium sparse tomentosis;ovulis 4 rarissime 5;seminibus ovoideis , c.3 cm
longis , c.2.5 cm in diam.(imm.), g labris.
  Guangxi:Cultivated in Guilin Botanical Garden , int roduced from Longzhou county , southw
209 3期 韦发南:广西野生苏铁资源及其分类研究(二)
图 2.长孢苏铁 Cycas longisporophy lla F.N.Wei
1.median part of f rond;2.base of petiole;3.upper part of pet iole;4.sect ion of pinna;5.f resh
megasporophyll(vent ral);6.f resh megasporophyll(dorsal);7.dry megasporophyll(dorsal);
8.dry male cone;9-10.f resh microsporophylls(vent ral and dorsal).
(Draw n by He Shunqing)
210 广 西 植 物 17 卷
est of Guangxi , near Vietnam , on limestone hills , 1994-09-08 , Wei Fanan 2222(Holotypus ,
fl.fem.IBK), same locality , 1995-06-19 , Wei Fanan 2243 (f l.masc.IBK), 2244 (f l.
masc.IBK).
刺孢苏铁 新种 图 3
Cycas spiniformis J.Y.Liang , sp.nov.
  茎高达 50 cm ,粗约 15 cm ,基部膨大 ,明显具环节 。叶羽状全裂 ,长 0.8 ~ 1.1 m ,宽 30 ~
36 cm;叶柄长 20 ~ 35 cm ,与叶轴幼时密被淡褐色绒毛 ,老时无毛 ,上部具疏剌 ,剌长约 2 mm ,
每边 6 ~ 11枚;羽片通常每边45 ~ 62片 ,革质 ,线状披针形 ,长15 ~ 18 cm , 宽 0.7 ~ 0.9 cm ,先
端渐尖 ,基部下延 ,初时密被淡褐色长绒毛 ,老时无毛 ,边缘稍背卷 ,中脉在两面隆起。雄球花
生时近于圆柱形 ,长约 31 cm ,直径约 5 cm ,先端具多数不发育的小孢子叶;柄长约 8 cm;小孢
子叶楔形 ,干时长约 2 cm ,上部宽约 1.3 cm ,先端具短喙 ,不育区疏被褐色短绒毛。大孢子叶
生时长12 ~ 15 cm;顶片生时阔卵状三角形 ,长约8 cm ,宽约6.5 cm ,边缘深羽裂 ,干时卵形 ,长
约7 cm ,宽约5.5 cm ,中央部分干时卵状椭圆形 ,宽 1.5 ~ 1.8 cm ,背面全部或中部以下极密被
褐色长绒毛 ,里面除基部以下外无毛;顶生裂片干时长 4 ~ 4.5 cm ,边缘常深裂 ,长于侧生裂
片 ,干和生时与侧裂片同样坚硬剌手;侧裂片每边 10 ~ 13枚 ,干时长 2 ~ 2.5 cm ,无毛;柄状部
分密被褐色长绒毛;胚珠通常 6颗 ,少为 4或 7颗 ,种子近球形或倒卵形 ,生时橙黄色 ,直径 2
cm ,干后直径约 1.7 cm ,无毛。花期 6月 ,果期 10月 。
广西:桂林植物园栽培 ,引自广西龙州 ,生于石灰岩山上 。1995-09-16 ,韦发南 2266(主
模式 ,雌花 , IBK)、2259(雌花 , IBK)、2240(雄花 , IBK)。
  Truncus usque ad 50 cm altus , c.15 cm in diam., basi inf latus , conspicue annulis inst ruc-
tus.Folia pinnatisecta , 0.8 ~ 1.1 m longa , 30 ~ 36 cm lata;petiolis 20 ~ 35 cm longis cum
rhachidibus in juventute dense pallide brunneo-tomentosis , in maturitate glabris , supra medium
sparse spinosis;spinis c.2 mm longis , utrinsecus 6 ~ 11;foliolis f rondium saepe 45 ~ 62 , coria-
ceis , lineari-lanceolatis , 15 ~ 18 cm longis , 0.7 ~ 0.9 latis , apice acuminatis et basi decurren-
tibus , primo dense pallide brunneo-tomentosis et postea glabris , margine leviter revolutis , costa
media utrinque elevata.S trobilus masculus in vivo subcylindricus , c.31 cm longus , c.5 cm in
diam.luteolus , apice microspo rophyllis multo sterilibus armatus;pedunculo c.8 cm longo;mi-
crosporophy llis cuneifo rmibus in sicco c.2 cm longis , superne c.1.3 cm lat is , apice breviter ros-
tratis;areis sterilibus sparse brunneo -velutinis.Macrosporophylla in vivo 12 ~ 15 cm longa;
lamina terminali sterili in vivo ovato-triangula , c.8 cm longa , c.6.5 cm lata , margine pro-
funde pinnatifida , in sicco c.7 cm longa et c.5.5 cm lata;parte centrale in sicco ovato-ellipti-
ca , 1.5 ~ 1.8 cm lata , subtus omnino vel infra medium dense brunneo-tomentosa , intus praeter
infra basim glabra;segmentis lateralibus utrinsecus 10 ~ 13 , in sicco 2 ~ 2.5 cm longis , g labris;
lobo terminali in sicco 4 ~ 4.5 cm longo , margine saepe parti tis , segment is lateralibus longiore , in
vivo et sicco cum eis duris;stipitibus dense brunneo-tomentosis;ovulis plerumque 6 in utroque
raro 4 vel 7;seminibus subglobosis vel obovoideis , in vivo aurant iacis c.2 cm in diam.et in sicco
c.1.7 cm diam.Floret 6 , f ructificat 10.
  Guangxi:Guilin Bo tanical Garden , cult ivated , int roduced from Longzhou county , near
Vietnam on limestone hills , 1995-09-16 , Wei Fanan 2266 (Holotypus , f l.fem.IBK), 2259
(fl.fem .IBK), 2240(f l.masc.IBK).
211 3期 韦发南:广西野生苏铁资源及其分类研究(二)
图 3.剌孢苏铁 Cycas spini formis J.Y.Liang
1.stem;2.median part of frond;3.section of pinna;4.upper part of petiole;5.f resh megasporophyll
(ventral);6.fresh megasporophyll(dorsal);7.dry megasporophyll(vent ral);
8.dry male cone(w ith many steri le microsporophylls
at the top).(Draw n by He Shunqing)
212 广 西 植 物 17 卷