免费文献传递   相关文献

山东贯众属(鳞毛蕨科)两新种



全 文 :山东贯众属 (鳞毛蕨科)两新种
李建秀1,周凤琴1,李晓娟1,孙稚颖1,孔宪需2,郭庆梅1,石优霞3
(1 山东中医药大学,山东 济南 250355;2 中国科学院成都生物研究所,四川 成都 610041;
3 山东大学天然药物研究所,山东 济南 250002)
摘要:描述了山东贯众属两新种—密齿贯众 (Cyrtomium confertiserratum)和倒鳞贯众 (C. reflexosquama-
tum)。植物形态学和孢粉学 (光学显微镜与扫描电镜)观察结果显示:密齿贯众与贯众复合群中的原变型
(Cyrtomium fortunei f. fortunei)相近似,区别在于本新种顶生羽片菱形,基部 1 ~ 2 深裂,裂片长 3 ~ 4 cm,
宽约 10 mm,侧生羽片边缘有细密锯齿,囊群盖边缘有小齿,孢壁具不规则的瘤状纹饰。倒鳞贯众与山东
贯众 (C. shandongense)形态相近,但倒鳞贯众体型较大,高达 60 cm,羽片较多,达 15 ~ 29 对,叶轴基部
以上密被倒生鳞片,孢壁为耳片状及网结状纹饰,易于区别。
关键词:密齿贯众;倒鳞贯众;贯众属;新种
中图分类号:Q 949 文献标识码:A 文章编号:2095-0845(2012)01-017-05
Two New Species of Cyrtomium(Dryopreridaceae)from Shandong
LI Jian-Xiu1,ZHOU Feng-Qin1,LI Xiao-Juan1,SUN Zhi-Ying1,
KONG Xian-Xu2,GUO Qing-Mei1,SHI You-Xia3
(1 Shandong University of Traditional Chinese Medicine,Jinan 250355,China;2 Chengdu Institute of Biology,Chinese Academy
of Sciences,Chengdu 610041,China;3 Department of Natural Medicine,Shandong University,Jinan 250002,China)
Abstract:Two new species of Cyrtomium from Shandong,C. confertiserratum and C. reflexosquamatum were de-
scribed. The morphology and palynology showed that Cyrtomium confertiserratum is similar to C. fortunei f. fortunei,
while it differs from the latter one mainly in:the upper pinnae rhombic,the lower part 1-2 deep pinnatifid,lobes 3
-4 cm long,about 10 mm wide,lateral pinnaes densely serrate,indusia have small tooth on the edge,spores reni-
form with irregular tuberculate perine. Cyrtomium reflexosquamatum is similar to C. shandongense in morphology,but
C. reflexosquamatum is larger,up to 60 cm with 15-29 pairs pinnae,densely covered with anatropous scales above
the pinnae bases,and spores reniform with rugate and finely fenestrate perine.
Key words:Cyrtomium confertiserratum;Cyrtomium reflexosquamatum;Cyrtomium;New species
贯众属 (Cyrtomium)是 Presl 于 1836 年建
立的。据《中国植物志》(孔宪需,2001)记载,
该属约 40 余种,主要分布于亚洲东部,以中国
西南为中心。贯众属的分类学研究主要有 Chris-
tensen (1930)、秦仁昌 (1936)、邢公侠 (1965)、
李建秀 (1984)、周凤琴等 (1999)、卢金梅等
(2007)等,它们分别从分类、形态解剖及孢子
形态方面开展的工作,均为密齿贯众和倒鳞贯众
两新种的建立提供重要依据。
1 密齿贯众 新种,图 1;图 3:1 ~ 2
Cyrtomium confertiserratum J. X. Li,H. S.
Kung et X. J. Li,sp. nov. Fig. 1;Fig. 3:1-2
Species affinis Cyrtomium fortunei f. fortunei,
植 物 分 类 与 资 源 学 报 2012,34 (1):17 ~ 21
Plant Diversity and Resources DOI:10. 3724 /SP. J. 1143. 2012. 11109
收稿日期:2011-07-30,2011-12-26 接受发表
作者简介:李建秀 (1937-)男,教授,主要从事蕨类植物分类学、孢粉学和药用植物资源学的教学和科研工作。
E-mail:jianxiu_li@ 163. com
sed pinna terminali rhombica,basi 1-2-partita,lo-
bus 3-4 cm long,10 mm lat,pinnis lateralibus mar-
gine conspicue dense acute serratis,indusi rotun-
dat,margine undulato-serrat,sporodermide tubercu-
lata differt.
Plants ca. 50 - 60 cm high. Rhizome erect,
densely scaly;scales brown,broadly ovate. Fronds
caespitose,stipes 8-10 cm,base 2 mm wide,stra-
mineous,ventral narrowly grooved,with broadly
lanceolate scales,fimbriate-tooth at margin,upward
scales sparse;lamina narrow-lanceolate,40-45 × 10
-12 cm,acuminate at apex,slightly narrow at base,
1-pinnate;lateral pinnae 15 - 17 pairs,alternate,
obliquely ascendant,with short stalk,falcate-lance-
olate,middle pinnae 6 -8 × 2 cm,apices gradually
acuminate,base oblique,sub-rounded,upward ob-
tuse auriculate, downward cuneate,margin with
finely sharp serrate,spreading forward;veins pin-
nate,veinlet joined into many rows of areoles,ob-
scure adaxially, slightly convex abaxially; upper
pinnule rhombic,6 cm long,4 cm wide,basal 1-2
deeply lobed,segment 3 - 4 × 1 cm. Lamina hard
herbaceous,glabrous adaxially,clothed with hair-
like scales abaxially; rachis narrowly grooved on
ventral side,clothed with brown,linear-lanceolate
scales. Sori dorsal;indusia rounded,peltate,with
erose margin,caducous;spores reniform,with ir-
regular tuberculate perine.
植株高约 50 ~ 60 cm。根状茎直立,密被阔
卵形棕色鳞片。叶簇生,柄长 8 ~ 10 cm,基部
直径约 2 mm,禾秆色,腹面有浅纵沟,被宽披
针形鳞片,鳞片边缘有流苏状齿,向上渐稀疏;
叶片狭披针形,长 40 ~ 45 cm,宽 10 ~ 12 cm,
先端渐尖,基部略变狭,奇数一回羽状;侧生羽
片 15 ~ 17 对,互生,斜向上,柄极短,镰刀状
披针形,中部羽片长 6 ~ 8 cm,宽约 2 cm,先端
渐尖,基部偏斜,近圆形,上侧具钝圆形耳状凸
起,下侧楔形,边缘具向前伸展的明显的细密尖
锯齿;具羽状脉,小脉联结成多行网眼,腹面不
明显,背面微凸起;顶生羽片菱形,长 6 cm,
宽 4 cm,下部 1 ~ 2 深裂,裂片长 3 ~ 4 cm,宽约
10 mm。叶为坚草质,腹面光滑,背面生毛状小
鳞片;叶轴腹面有浅纵沟,生线状披针形棕色小
鳞片。孢子囊群遍布羽片背面;囊群盖圆形,盾
状,边缘有波状小齿,易早落;孢子肾形,孢壁
具不规则的瘤状纹饰。
Shandong (山东) :Jinan (济南) ,Taian (泰
安) ,Liangzhuang (良庄)in sylvis supium,600
m,6. 8. 1988,J. Q. Sun (孙积泉)88-131 (Ho-
lotypus SDCM).
本新种近似贯众 Cyrtomium fortunei J. Sm. f.
fortunei,但顶生羽片菱形,基部 1 ~ 2 深裂,裂
片长 3 ~ 4 cm,宽约 10 mm,侧生羽片边缘有细
密锯齿,囊群盖边缘有波状小齿,孢壁具不规则
的瘤状纹饰,易于区别。
图 1 密齿贯众 1. 叶片;2. 羽片;3. 叶柄基部大鳞片;
4. 囊群盖;5. 叶轴中部小鳞片;6. 羽片背面节状毛
(李建秀等依据孙积泉 88-131 号标本绘制)
Fig. 1 Cyrtomium confertiserratum 1. Frond;2. Pinna;3. Scale
at the base of the stipe;4. Indusium;5. Scale in the middle of
the rachis;6. Multicellular cell on the underside of the lamina.
(Drawn by J. X. Li et al. from the holotype,
J. Q. Sun 88-131 (SDCM) ).
81 植 物 分 类 与 资 源 学 报 第 34 卷
2 倒鳞贯众 新种,图 2;图 3:5 ~ 6
Cyrtomium reflexosquamatum J. X. Li et F.
Q. Zhou,sp. nov. Fig. 2;Fig. 3:5-6
Species affinis Cyrtomium shandongense,sed
magnitudine majore,pinnis pluribus ad 15 -29-ju-
gas,apice caudato-acuminatis,rhache supra basin
paleis linearibus,brunneis necnon valde retrorsis
dense vestita,episporio processibus auriculatis et
anastomosantis praedita differt.
Plants ca. 40 - 60 cm high. Rhizome erect,
densely scaly;scales brown,oblong-ovate. Fronds
caespitose,stipes 8-10 cm,base ca. 2 mm wide,stra-
mineous,ventral narrowly grooved,with densely ob-
long lanceolate scales at the base,fimbriate-tooth at
margin;lamina linear-lanceolate,30-50 × 6-8 cm,
acuminate at the apex,slightly narrower at the base,
1-pinnate;lateral pinnae 15-29 pairs,alternate,hori-
zontally spreading,with very short stalk,falcate-lance-
olate,middle pinnae 4. 5-5. 5 ×1 cm,apices gradually
caudate acuminate,base oblique or round-cuneate,
upside obtuse or triangular auriculate,downside cune-
ate,margin with irregular sparse serrate;veins pin-
nate,veinlet joined into 2 rows areoles,obscure ad-
axially,slightly convex abaxially;terminate pinnae
narrow-ovate,basal 1-2 deeply lobed,segment 3-4
×2-2. 5 cm. Lamina herbaceous,glabrous adaxial-
ly,green,densely hairlike scales abaxially,grey-
green; ventral side of rachis narrowly grooved,
densely clothed with anatropous,brown,linear-lan-
ceolate scales on upper basal part. Sori in 1-2 rows
on each side of costa near to margin;indusia round-
ed,peltate,margin undulatly serrulate. Spores reni-
form,with ear flake and fine reticulate perine.
植株高 40 ~ 60 cm。根状茎直立,密被长卵
状深棕色鳞片。叶簇生,叶柄长 8 ~ 10 cm,基
部直径约 2 mm,禾秆色,腹面有浅纵沟,基部
密生长卵形或披针形棕色鳞片,鳞片边缘有流苏
状齿;叶片线状披针形,长 30 ~ 50 cm,宽 6 ~ 8
cm,先端渐尖,基部略变狭,奇数一回羽状;
侧生羽片 15 ~ 29 对,互生,近平展,柄极短,
镰刀状披针形,中部羽片长 4. 5 ~ 5. 5 cm,宽约
10 mm,先端尾状长渐尖,基部偏斜或圆楔形,
上侧有钝圆形耳状凸起或三角形耳状凸起,下侧
楔形,边缘有不规则的疏锯齿;具羽状脉,小脉
联结成 2 行网眼,腹面不明显,背面微凸;顶生
羽状狭卵形,基部有 1 ~ 2 浅裂片,长 3 ~ 4 cm,
宽 2 ~ 2. 5 cm。叶为草质,腹面光滑,绿色,背
面灰绿色有较密的毛状小鳞片;叶轴腹面有浅纵
沟,基部以上密被倒生 (指向下方向的)线状
披针形棕色小鳞片。孢子囊群在中脉两侧近叶缘
处各排成 1 ~2行;囊群盖圆形,盾状,边缘有波
状齿;孢子肾形,孢壁具耳片状及细网结状纹饰。
Shandong (山东) :Jinan (济南) ,Xiying
(西营)in sylvis supium,500 m,5. 5. 2005,J. X.
Li (李建秀)2005-01 (Holotypus PE).
本新种近似山东贯众 (Cyrtomium shandongense
J. X. Li),但形体较大,高达60 cm,羽片较多,达
15 ~29 对,叶轴基部以上密被线形,褐色倒生鳞
片,孢壁为耳片状及网结状纹饰,易于区别。
图 2 倒鳞贯众 1. 叶片;2. 羽片;3. 叶柄基部大鳞片;
4. 囊群盖;5. 叶轴中部小鳞片
Fig. 2 Cyrtomium reflexosquamatum 1. Frond;2. Pinna;
3. Scale at the base of the stipe;4. Indusium;
5. Scale in the middle of the rachis
911 期 李建秀等:山东贯众属 (鳞毛蕨科)两新种
扫描电镜下孢子形态的观察
作者采用日本产 JEOL Superprobe 733 型扫
描电子显微镜对两新种和近缘的两种贯众属植物
的成熟孢子形态进行了观察 (表 1,图 3)。
图 3 贯众属四种植物孢子形态特征 1 ~ 2:密齿贯众;3 ~ 4:贯众 (原变型) ;5 ~ 6:倒鳞贯众;
7 ~ 8:山东贯众;1,3,5,7:孢子赤道面观;2,4,6,8:孢子赤道面局部放大
Fig. 3 Spore morphology of four Cyrtomium species 1-2:C. confertiserratum;3-4:C. fortunei f. fortunei;5-6:C. reflexosquamatum;
7-8:C. shandongense;1,3,5,7:Equatorial view;2,4,6,8:Equatorial local view
02 植 物 分 类 与 资 源 学 报 第 34 卷
表 1 贯众属四种植物孢子形态特征
Table 1 Spore morphology of four Cyrtomium species
Taxon Size /μm Ornamentation under SEM Voucher specimen Fig. 3
密齿贯众
Cyrtomium confertiserratum
J. X. Li,H. S. Kung et X.
J. Li
36. 2 × 51. 6
具不规则的瘤块状突起,其间具不规则粗
条脊和颗粒状纹饰。
Thick stripped ridges and granule decoration
among the irregular tuberculate protuberance
J. Q. Sun (孙积泉)88-131,
Taian (泰安) ,Liangzhuang
(良庄)
1 ~ 2
贯众
Cyrtomium fortunei
J. Sm. f. fortunei
38. 6 × 52. 6
具稀疏不规则的短条脊状和疣块状突起,
其表面具细密的片状纹饰。
Thin flake decoration on the surface of
sparse,irregular,short,cristate and
verrucate protuberance
Hou A. X. (侯爱霞)96001,
Taian (泰 安) ,Dawenkou
(大汶口)
3 ~ 4
倒鳞贯众
Cyrtomium reflexosquamatum
J. X. Li et F. Q. Zhou
41. 4 × 56. 1
具耳片状突起,其间具网结状及颗粒状纹
饰。
Reticulate and granule decoration among the
auricular protuberance
J. X. Li et F. Q. Zhou (李建
秀、周凤琴)960521 960522
Jinan (济南) ,Xiying (西
营)
5 ~ 6
山东贯众
Cyrtomium shandongense
J. X. Li
42. 1 × 60. 4
具不规则短条脊和疣状突起,其表面具片
状纹饰。
Flake decoration on the surface of irregular,
short,cristate and verrucate protuberance
J. X. Li (李建秀)02023-1,
Shandong (山 东) ,Tashan
(塔山)
7 ~ 8
致谢 本文蒙中国科学院昆明植物研究所卢金梅博士、
张书东博士,中国科学院植物研究所张宪春研究员、
贵州科学院生物研究所王培善研究员审阅并提出宝贵
意见。
〔参 考 文 献〕
孔宪需,2001. 中国植物志第 5 卷第 2 分册 [M]. 北京:科学出
版社,184—216
Ching RC (秦仁昌) ,1936. On the genus Cyrtomium presl [J].
Bulletin of the Chinese Botanical Society,2 (2) :85—106
Christensen C,1930. The genus Cyrtomium [J]. American Fern
Journal,20:41—52
Lu JM (卢金梅) ,Li DZ (李德铢) ,Wu D (吴丁) ,2007. Spore
morphology of the family Dryopteridaceae [J]. Acta Botanica
Yunnanica (云南植物研究) ,29 (4) :397—408
Li JX (李建秀) ,1984. New ferns from Shandong province [J].
Bulletin of Botanical Research (植物研究) ,4 (2) :142—146
Presl C,1836. Tentamen. Pteridographiae,seu Genera Filicacearum
Praesertim Juxta Venarum Decursum et Distributionem Exposita
[M]. Prague:Filiorum Theophili Haase
Shing KH (邢公侠) ,1965. A taxonomical study of the genus Cyrto-
mium presl [J]. Acta Phytotax Sin (植物分类学报) ,Addita-
mentum I:1—48
Zhou FQ (周凤琴) ,Zhang SY (张胜艳) ,Li JX (李建秀)et al.,
1999. Studies on the morphology and anatomy of Cyrtomium
from Shandong province [J]. Ching Memorial Volume(纪念秦
仁昌论文集) ,370—379
121 期 李建秀等:山东贯众属 (鳞毛蕨科)两新种