免费文献传递   相关文献

唇形科鼠尾草属新植物



全 文 : 植物研究 2011, 31(1):1 ~ 3 BuletinofBotanicalResearch
第一作者简介:祝正银(1945—),男 ,教授 ,主任中药师 ,主要从事药用植物教学兼科研工作;植物 、药用植物分类研究等。
收稿日期:2009-09-08
唇形科鼠尾草属新植物
祝正银1 闵伯清1 王秋玲 2
(1.四川省中药学校 ,峨眉山 614201;2.北京中医药大学中药资源系 ,北京 100102)
摘 要 描述了四川(唇形科)鼠尾草属植物一新种 , 即川西鼠尾草。新植物毛被与花冠管内被长柔毛而独特 , 接
近于粘毛鼠尾草(SalviaroborowskiiMaxim.), 其区别在于多年生草本 ,根粗壮 , 直径 1 ~ 2cm;花萼较长 , 长 1 ~ 1.2
cm;花冠较长 , 长约 2.1cm,内面离花冠筒基部约 2mm处 , 向上长约 5mm一段全被长柔毛(非毛环), 花冠筒近中
部向上近直弯曲而逐渐扩大 ,冠檐上下唇具紫红色斑点。
关键词 川西鼠尾草;新种;中国
中图分类号:S567.23  文献标识码:A  文章编号:1673-5102(2011)01-0001-03
TaxaNovaSalviorumlabiatarum
ZHUZheng-Yin1 MINBai-Qing1 WANGQiu-Ling2
(1.SichuanSchoolofChineseMateriaMedica, Emeishan, Sichuan 614201;2.BeijingUniversityofChineseMedicine, Beijing 100029)
Abstract Anewspeciesofthefamily(Labiatae)SalviaLinn.SalviachuanxiensisZ.Y.Zhu, B.Q.MinetQ.
L.Wang, fromBaoxingsichuan, Chinaisdescribed.ComparedwithSalviaroborowskiMaxim., thenewspecies
isaperennialherbwiththickerroot, 1 ~ cmindiameter, andlongercalyxes, 1 ~ 1.2cmlong, andlongercorola,
about2.1cmlong, furthermore, about2mmnearthetubebase, thereisa5-mm-long-partofviloussurfaceinside
thecorola(butnotannularhair).Lastbutnotleast, fromthemiddlepartofthecylindericalcorola, thetube
stretchsupward, expandingandcurvinggradualy, andwithpurpclishredspecklesfoundintheupperandlower
lipsofthecorolalobe, whichdistinguishesthisnewspeciesfromS.roborowskiMaxim..
Keywords SalviachuanxiensisZ.Y.Zhu, B.Q.MinetQ.L.Wang;newspecies;China
川西鼠尾草 新种
SalviachuanxiensisZ.Y.Zhu, B.Q.MinetQ.
L.Wangsp.nov.
SpeciesproximaS.roborowskiMaxim.aqua
herbisperennibus;radicibusrobustis1-2cmdiam.;
calycibuslongioribus1 -1.2cmlongis;corolislon-
gioribuscirc.2.1cmlongis, tubisintusbasicirc.2
mmlongissursumcirc.5 mmlongispartibusubique
vilosis(nonannulatis), submedissubarectiscurvatis
sensimampliatis, limborum labissuperisinferisque
purpureo-puncticultisdifert.
Herbaperennis60 -100 cmalt., caulisfolium
rhachispedicelacalyxquegloco-glati-longipilagloco-
glati-brevipilavilosapubescentiaque, radicerobusta1-
2cmdiam.rubeo-fusoa.Cauliserectavelsuberecta
basilarissursummultiramosadensapavcepaucoramo-
saquadrangularisquadrisulcata.Foliabasilariaanthe-
siemorientia;foliacaulinamulta, hastatavelhastato-
triangulariaadhastato-lanceolatavellanceolata(2.5-)
4-8cmlonga(1-)3-4cmlatalongalataquesub-
aequilonga, apiceobtusavelpavceacuta, basisubcor-
datavelsubcordato-truncataadtruncata, margineir-
regulari-crenatavelobtuso-dentatasupraviridiasub-
tuspalideviridia, costasupraconcavasubtusconv-
exa;petiolis(1-)3-7cmlongis, vellaminissubae-
quilongisvellongisribuspavcebrevioribus.Inflores-
centiaeverticilatae2 -6(-8)-floraeparcediso-
ciantesracemosaevelpaniculataecompositaeapicales
15-30cmlongis;folisbracteaneisfoliaceispetiolu-
latissursumsensimparvislanceolatis;pedicelis3-5
mmlongis.Calyxcampanulatus1-1.2cmlongusex-
tusnervusconvexusintusglabrescns, bilabiatus, labio
superolatetriangularo2 -3 mmlongoapice1 -3-
dentato, labioinferocirc.4mmlongobidentatodente
triangularoapiceacuminato.Corolaflavacirc, 2.1cm
longaextusparcevilosalabiasuperadensagloco-gla-
ti-longipila, corolaetubointusbasicirc.2mmlongo
sursumcirc.5mmlongoubiqueviloso, submediosur-
sumsubarectocurvatosensimanpliato, limbobilabia-
to, labiosuperooblongocirc.6 mmlongopurpureo-
puncticulatoaiceemarginato, labioinferosuperoque
subaequilongovelleviterbrevi, mediolateobcordato
circ.5.5 mmlatomedio-inferopurpureo-puncticulato
margineintegrovelrepandoapiceemarginatolobis
lateralibussemiorbiculatiscirc.3 mmlongismargine
repandisvelintegris.Stamina2fecundaproducto, fila-
mentiscirc.3 mmlongislevitercurvatis, connectvo
circ.5 mm longosuperoinferosubaequilongo, an-
theraelobulosuperocirc.2.5mmlongoinferoparvo
conglutinato.Staminodiaparvacirc.1mmlonga.Stylo
corolalongioreproductoapicebilabiatoinaequilongo.
Discoantealeviterdilatato.Nuculaeobovato-oblongae
circ.3mmlongaecirc.2mmlataelevitercompressae
obtuso-trigonaebrunneae.
Sichuan:Baoxing, 2 260malt.B.Q.MinetQ.L.
Wang1988(TypusinSichuanSchoolofChineseMa-
teriaMedica);ibidenB.Q.MinetQ.L.Wangs.n.
多年生草本 ,高 60 ~ 100 cm;茎 、叶 、花序轴 、
花埂与花萼均被粘性的长腺毛及粘性的短腺毛 、间
长柔毛和短柔毛;根粗壮 ,淡红褐色 ,粗 1 ~ 2cm,
具分枝及须根。茎直立或近直立 ,基部以上多分枝
而密 ,稀少分枝 ,四棱形 ,具宽沟槽。叶基生的早枯
萎 ,茎生叶多数 ,戟形或戟状三角形 ,至戟状披针形
或披针形 ,长(2.5 ~ )4 ~ 8cm,宽(1 ~ )3 ~ 4cm,
或长宽近相等 ,先端钝或稀为急尖 ,基部微心形或
微心状截形 ,至截形 ,边缘具不规则的圆齿或浅钝
齿 ,上面绿色 ,背面淡绿色 ,叶脉上面下凹 ,背面凸
起 ,叶柄长(1 ~ )3 ~ 7cm,或与叶片近等长 ,或长
于叶片 ,稀短于叶片。轮伞花序 2 ~ 6(~ 8)花 ,疏
生 ,组成长 15 ~ 30cm的分枝顶的总状花序或圆锥
花序 ,花序下具叶状苞片 ,往上渐变小 ,成披针形;
花梗长 3 ~ 5mm。花萼针形 ,长 1 ~ 1.2cm,外面具
脉 ,内面近无毛 ,二唇形 ,上唇宽三角形 ,长 2 ~ 3
mm,先端具 1 ~ 3小齿 ,下唇长约 4 mm,半裂成 2
齿 ,齿三角形 ,先端渐尖;花冠黄色 ,长约 2.1cm,
外面疏被长柔毛 ,上唇密被粘腺毛 ,内面离花冠筒
基部约 2mm处 ,往上长约 5mm全被长柔毛 ,花冠
筒近中部向上近直弯曲而逐渐扩大 ,冠檐 2唇形 ,
上唇长圆形 ,长约 6mm,两边内卷 ,具紫红色斑点 ,
先端微凹 ,下唇下上唇近等长或稍短 ,中裂片阔倒
心形 ,宽约 5.5mm,中下部橙红色 ,具紫红色斑点 ,
边缘全缘或波状 ,先端微凹 ,侧裂片半圆形 ,宽约 3
mm,边缘波状或全缘 ,先端圆钝;能育雄蕊伸出上
唇 ,花丝长约 3.5mm,稍弯曲 ,药隔长约 5 mm,上
下臂近等长 ,二上臂药室长约 2.5mm,稍弯曲 ,二
下臂药室小而粘合;退化雄蕊细小 ,长约 1 mm;花
柱稍长于花冠 ,伸出花冠外 ,先端不等 2浅裂;花盘
前方稍膨大 。小坚果倒卵状长圆形 ,长约 3mm,宽
约 2mm,稍扁 ,具钝三棱 ,褐色 。花期 7 ~ 8月;果
期 8 ~ 9月 。
本种与粘毛鼠草 (S.roborowskiMaxim.)接
近 ,但本种为多年生草本;根粗壮 ,直径 1 ~ 2cm;
花萼较长 ,长 1 ~ 1.2 cm;花冠较长 ,长约 2.1cm,
内面离花冠筒基部约 2 mm处 ,向上长约 5mm一
段全被长柔毛(非毛环),花冠筒近中部向上近直
弯曲而逐渐扩大 ,冠檐上下唇具紫红色斑点等可以
区别 。
四川:宝兴 ,海拔 2 260 m,闵伯清与王秋玲
1988(模式标本 ! 存四川省中药学校标本室);同
地 ,闵伯清与王秋玲无号 。
根或全草入药 ,民间用于活血祛瘀 ,祛风湿 ,散
寒等 。
2       植  物  研  究                   31卷
图 1 川西鼠尾草  1.植株;2.花;3.花萼纵剖;4.花冠纵剖;5.雌蕊 (任忠杰绘)
Fig.1 SalviachuanxiensisZ.Y.Zhu, B.Q.MinetQ.L.Wang  1.Plant;2.Flower;3.Verticalsectionofcalyx;4.Verticalsectionof
corola;5.Pistil
31期 祝正银等:唇形科鼠尾草属新植物