免费文献传递   相关文献

亚洲谷精草属植物研究(III)



全 文 :第 23 卷 第 5期
2001 年 9 月
北 京 林 业 大 学 学 报
JOURNAL OF BEIJING FORESTRY UNIVERSITY
Vol.23 , No.5
Sep., 2001
2001-02-13收稿
http: www.chinainfo.gov.cn periodical bjlydxxb
*国家教育部回国留学人员启动基金项目
亚洲谷精草属植物研究(III)*
张志翔
(北京林业大学生物科学与技术学院 , 100083 , 北京;男 , 40岁 , 博士 , 副教授) 
Thomas Stǜtzel
(德国波鸿鲁尔大学生物系 , 44780 , 波鸿)
摘要 该文对亚洲分布的 E.barbeyanum , E.dipsacoides , E.cristatum , E.echinulatum , E.hamiltonianum , E.henryanum ,
E.hookerianum , E.kradungense , E.nautiliforme , E.nigrum 和 E.thwaitesii 等谷精草属(Eriocaulon L.)11 个种的分类问
题进行了详细的研究.补充并纠正了 E.nigrum Lec.和 E.halmitoniamum Martius 的形态描写.公开发表新种 E.
pseudotruncatum 和新变种 E.truncatum Ham.ex Martius var.florensense.E .seticuspe Ohwi , E.echinulatum Martius var.
seticuspe Ohwi , E.echinulatum Martius var.tenue Satake , E.robinsonii Moldenke 和 E.poilanei Moldenke 5 个种(变种)处理
为同物异名.
关键词 谷精草属 , 新种 , 同物异名 , 亚洲
中图分类号 Q949.71 +8.15
Zhang Zhixiang;Thomas Stǜtzel.Studies on the genus Eriocaulon from Asia(III).Journal of Beijing For-
estry University (2001)23(5)27 ~ 30[ Ch , 13 ref.]College of Biology , Beijing For.Univ., 100083 , P.R.
China;Ruhr-Universität Bochum , 44780 , Germany.
Eleven taxa of Eriocaulon from Asia are discussed:E.barbeyanum , E .dipsacoides , E .cristatum , E.
echinulatum , E.hamiltonianum , E.henryanum , E .hookerianum , E.kradungense , E .nautiliforme , E .nig-
rum and E .thwaitesii.This discussion is based on a worldwide examination of species of Eriocaulon.One new
species E .pseudotruncatum and a new vaiety E .truncatum Ham.ex Martius var.florensense are validated.The
descriptions of E.nigrum Lec.and E.halmitoniamum Martius are corrected.Five synonymy are validated here
as well.
Key words Eriocaulon , new species , synonymy , Asia
  谷精草科含 10个属 ,其中谷精草属拥有 400多
个种 ,为世界性分布.本研究得力于 Stǜtzel 教授充
足全面的资料和世界各大标本馆提供的来自各大洲
包括模式标本在内的谷精草属 1 500多份标本[ 1] ,
作者对亚洲分布的谷精草属各种进行了深入的研
究.本文是该属系列研究报告的第3篇[ 2 ~ 4] .
1   Eriocaulon barbeyanum   Ruhland in Engl.
Pflanzenreich , Eriocal.73 , 1903
  本种花药白色 ,种子光滑 ,种皮无突起与越南
谷精草(E.tonkinense Ruhl.)近缘.Ansari等[ 5] 认为
该种的雄花花萼无裂片 ,雌花花瓣先端无腺体.通
过对藏于日内瓦标本馆主模式标本(Ritchie , 1247 ,
G)的研究表明 ,该种的雄花花萼先端具 3个明显的
钝尖头 ,雌花花瓣近先端有黑色腺体.
产于南亚(印度)和东南亚地区 ,中国不产.
2 Eriocaulon dipsacoides  Satake in Acta Phytotax.
Geobot.26(1 ~ 2):51 , 1974
  本种叶片丛生为莲座状 ,压制标本为辐射状;头
状花序无花葶;总苞片披针形 ,长于花序 ,先端尾尖;
雄花花萼具窄龙骨状突起;雌花无花瓣 ,两侧萼片具
翅状龙骨状突起 ,先端长尖 ,中片小 ,无龙骨状突起 ,
易于其它种区别.
产于泰国.
DOI :10.13332/j.1000-1522.2001.05.007
3 Eriocaulon cristatum  Martius in Wall.Pl.As.
Rar.3:28 , 1832
  E .quinquangulare Heyne ex Martius in Wall.Pl.
As.Rar.3:29 , 1832
该种叶片细长狭窄 ,基部排列紧密 ,膨大 ,形成
鳞茎状.外观上与越南谷精草(Eriocaulon tonkinense
Ruhl.)相似 ,但其花药黑色 ,与具白色花药的越南谷
精草有别.本种与蒙自谷精草(E .henryanum Ru-
hl.)近缘 ,区别在于本种叶片狭长 ,长于花葶鞘筒;
种子表皮无突起 ,光滑.
产于孟加拉国 、印度 、尼泊尔和泰国.中国不
产.
4 Eriocaulon echinulatum Martius in Wall.Pl.As.
Rar.3:29 , 1832
   Eriocaulon seticuspe Ohwi in Bull.Nat.Sci.Mus.
Tokyo , n.s.i No.1(No.34):3 ~ 4 , 1954 , syn.nov.;
Eriocaulon echinulatum Martius var.seticuspe Ohwi ,
syn.nov.;E.echinulatum Martius var.tenue Satake in
Acta Phytotax.Geobot.26 (1 ~ 2):49 , 1974 , syn.
nov.
本种因总苞片先端长尾尖并超出花序使头状花
序成刺球状 ,野外极易识别.本种从花结构上与
Eriocaulon dipsacoides 近缘 ,区别为本种头状花序具
花葶;总苞片卵形 ,先端长尾尖;雌花萼裂片 2 ~ 3;
雌雄花均无花瓣;子房 2 ~ 3心皮.
产于中国(广东)、日本 、泰国 、印度 、菲律宾.
5 Eriocaulon hamiltonianum  Martius in Wall.Pl.
As.Rar.3:29 , 1832 , mutatis charact.Z.X.Zhang
  Flores masculi sepalis in spatham ad medium fissam
connatis;Flores feminei sepalis 2 ~ 3 , liberis.
该种主要特征为雄花萼片 2 ,仅基部合生 ,稀成
佛烟苞状 ,先端 3裂;雌雄花花瓣先端均无腺体;雌
花花萼裂片 2 ~ 3 ,中裂片较小 ,甚至退化消失使雌
花花萼裂片变为 2.因此 ,在许多文献中[ 5 ~ 7] 将本种
雌花花萼的数目记载为 2.通过对该种模式标本花
的解剖其花萼应裂片为 2 ~ 3 ,这里给予纠正.
6   Eriocaulon henryanum   Ruhland in Engl.
Pflanzenreich , Eriocal.86 , 1903
  本种叶片短于花葶鞘筒;雄花花冠中裂片明显
长于侧裂片;种子表皮的纵向和横向细胞壁上均具
有突起物 ,表皮密被颗粒状瘤状突起.
长期以来本种常常与 E.cristatum Martius 混
淆 ,许多采自中国的标本被定为 E.cristatum Marti-
us.
本种与 E.hookerianum Stapf近缘.区别为 E.
hookerianum Stapf雌花花萼基部合生 ,种子表皮的颗
粒状瘤状突起稀疏 ,而 E.henryanum 雌花花萼完全
分离.
产于中国湖南 、广东和云南.
7 Eriocaulon hookerianum  Stapf in Trans.Linn.
Soc.ser.II.iv:243 , 1894
  E.beccarii Suesseng.et Heine inMitt.Bot.Staat-
samml.Helft 2:57 , 1950
本种与 E .henryanum Ruhl.和 E.cristatum Mar-
tius近缘.
产于印度和印度尼西亚.
8 Eriocaulon kradungense  Satake in Acta Phytotax.
Geobot.26(1 ~ 2):50 , 1974
  本种花托 、花萼 、花瓣和花丝密被白色长毛;雄
花花萼仅基部合生 ,不成佛焰苞状;种子表皮上的突
起成带状 ,细胞纵向壁和横向壁均有分布 ,带状突起
物的中央因细胞壁的溶解形成均匀的穿孔.
特产泰国.
9 Eriocaulon nautiliforme  Lecomte in Journ.de
Bot.xxi.89 , 105 , 1908
  该种最主要的特征是所有的雌花花萼中央的
裂片没有正常发育 ,而形成一虫瘿状袋状结构.这种
结构在谷精草科植物中是独一无二的.
产于越南 、老挝和泰国.
10 Eriocaulon nigrum Lecomte mutatis charact.Z.
X.Zhang , in Journ.de Bot.xxi.89 , 107 , 1908
   E.robinsonii Moldenke in Phytologia , 2:220 ~
221 , 1947 , syn.nov.;E.kaikoensis Masamune in
Trans.Nat.Hist.Soc.Taiwan , xxxiii:25 ~ 26 , 1943;
E.poilanei Moldenke in Phytologia , 3:310 , 1950 , syn.
nov.
Flores masculi antheris 4 ~ 6.Flores feminei sepalis
2 ~ 3.
Lecomte 将该种的雌花萼片描写为 2.通过对模
式标本的观察解剖雌花萼片应为 2 ~ 3.由于花萼中
片强烈退化甚至消失 ,导致观察的错误 ,这里给予纠
正.
28 北 京 林 业 大 学 学 报 第 23卷 
注:a 植株:b头状花序;c 花序总苞片;d花苞片;e~ h雌花;e雌花;f花萼;
g 花瓣:h~ j雄花;i 花萼;j花(去掉花萼).尺寸:a 1 cm , b~ j 1 mm.
图 1 E.pseudotruncatum Z.X.Zhang
FIGURE 1 E.pseudoruncatum Z.X.Zhang sp.nov.
  该种与 E .truncatum Ham.ex Martius相似 ,区
别为本种的花盘和雌花花萼密被长毛;花苞片呈白
色.
通过对 E.robinsonii Mold.同模式标本和 E .
poilanei Mold.主模式标本的观察解剖 ,其花的各部
构造和种子表皮特征与本种一致 ,按优先率原则 ,这
两个种应为本种的同物异名.
产于中国(海南)、泰国和越南.
11 Eriocaulon pseudotruncatum Z.X.Zhang spec.
nov.图 1.
  E.pseudotruncatum characteribus habitis et sepals
florum femeleum affinis E.truncato sed antheris 3;ap-
pendicibus fructuum differt.India orientalis(印度), in
Bengalia cirea Calcuttam , annis 1836 ~ 38 , J.W.
Helfer , No.136 , (Holotype BR , Isotypes B , E , L ,
W).
Planta annua;folia rosulata , lanceolata , 2 ~ 3 cm
longa , 0.3 ~ 0.6 lata , acuta , fenestrata;scapi usque 7
~ 10 , 3 ~ 10 cm alti , 5 ~ costati , flaccidi.Capitulum
subglobosum , 3 ~ 4 mm latum , cinereum , glabrum;
bracteae involucrales scariosae , reflexae vel erectae , ob-
longatae vel ovatae , obtusae , glabrae;bracteae florales
obovatae , cuneatae , acutae , apice nigrae , glabrae;re-
ceptaculum parce pilosum.Flores masculi sepalis ad api-
cem lobis 2 ~ 3 in spatham antice fissam connatis , an-
guste oblongis , glabris vel parce pilosis , apice nigris;
petalis tubis apice lobis 3 minimis , ovatis , apice albo -
pilosis , glanduligeris;antheris 3 , nigris.Flores feminei
sepalis 2 , liberis , oblongis , conduplicatis , nigris , gla-
bris vel parce pilosis;petalis 3 , anguste oblanceolatis ,
acutis , subaequaliis , mergine et apice pilosis , glandulig-
eris;stigema 3.Semina , elliptica , 0.45 mm langa ,
0.25 mm diam , longitudine stiato-punctata.
本种的主模式标本为一混合标本 ,其中的种类
为 E.truncatum Ham.ex Martius ,标记为 b.
本种的头状花序形状与 E .truncatum Martius相
似.区别是本种的种子表皮的突起分布于表皮细胞
纵向壁和横向壁相交之处 ,而沿细胞壁上没有突起
分布.这在谷精草属中极为少见.
产印度.
29第 5期 张志翔等:亚洲谷精草属植物研究(III)
12 Eriocaulon thwaitesii Koernicke in Linnaea , xx-
vii:627 , 1854
   E.mariae Fyson in Kew Bull.331 , 1914;E .
gamblei Fischer in Kew Bull.160 , 1930.
本种雌花萼片 3 ,中裂片较小 ,无龙骨突起 ,两
个侧萼片具明显的龙骨状突起;花瓣密被须状长绒
毛 ,无腺体.
产于缅甸 、印度和斯里兰卡.
13 Eriocaulon truncatum Ham.ex Martius var.flo-
rensense Z.X.Zhang var.nov.
   var.truncatum Ham.ex Martius affinis , sed
bracteis involucri (longioris capitulum), petalis feminei
ovato-lanceolatis , coriaceis , margine et intus albo-pillo-
sis , antheris 4 ~ 5(~ 6) differt.Typus:Fr.E.
Schmutz , 5744 , Indonesien:W.Flores-manggarai ,
Lesser Sunda , island Pacar , 220 m alt.06.Juni 1983 ,
(Holotypus L);S.C.Chin et Mustafa , 3316 , Malaya:
Kg.Sungai Layang Rembau Negeri Sembilan , 04.Feb.
1985 , (L).
与原变种 var.truncatum 的主要区别是花瓣卵
状披针形 ,厚 ,肉质 ,腹面和边缘具长毛.
产于印度尼西亚.
致谢 感谢下列各国植物标本馆:B , BJFC , BOCH , BM , BR , E ,G , GZU ,
HK ,K ,KUN , KYO , L , M , NAS , NK , P , PE , S , TAIF , TNS , UPS 和 W为本
研究提供标本.各标本馆全称请参阅 Index Herbarium .
参 考 文 献
1  Zhang Zhixiang.Monographie der Gattung Eriocaulon in Ostasien.Dis-
sertationes Botanicae , Band 313.Berlin·Stutgart:J CRAMER , 1999
2  张志翔 , Stǜtzel Th.中国谷精草属植物研究.北京林业大学学
报 ,2000 , 22(1):33~ 37.
3  张志翔 , Stǜtzel Th.亚洲谷精草属植物研究(I).北京林业大学
学报 ,2000 , 22(6):59~ 63
4  张志翔 , Stǜtzel Th.亚洲谷精草属植物研究(II).北京林业大学
学报 ,2001 , 23(1):11~ 14
5  Ansari R , Balakrishnan N P.The Family Eriocaulaceae in India.Der-
hra Dun:Bishen Singh Mahendra Pal Singh , 1994
6  Ruhland W.Eriocaulaceae.Das Pflanzenreich , 1903 , 13Heft.(IV):
30
7  Fyson P F.The Indian Species of Eriocaulon.Journ Indian Bot , 1921 ,
1 2:51~ 55
8 Stǜtzel Th.Eriocaulaceae:[ Habi litationsschrift] .Bochum:Abtei lung
fǜr Spezielle Botanik , Ruhr-Universität , Germany , 1989
9  Van Steenis , Pentastemona CG.A new merous of Monocotyledons from
North Sumatra (Stemonaceae).Bluma , 1982 ,71:1~ 62
10 Morong Th.Eriocaulon bilobatum n.sp.Bull Torier Bot Clob , 1892 ,
29:226~ 227
11 Handel-Mazzetti H.Plantae novae Sinenses.Fortsetzung , 1920 , 19:237
~ 239
12 马炜梁.中国谷精草属的新资料.植物分类学报 , 1991 , 24(4):
289~ 314
13 马炜梁.谷精草科.中国植物志:第 31卷第 2分册.北京:科学
出版社 ,1998
30 北 京 林 业 大 学 学 报 第 23卷