免费文献传递   相关文献

NOTES ON ELATOSTEMA FORST.(URTICACEAE)FROM YUNNAN PROVINCE

云南楼梯草属研究随记



全 文 :第 23 卷 第 3 期             植   物   研   究 2003年 7 月
Vol.23 No.3           BULLETIN OF BOTANICAL RESEARCH July ,  2003
云南楼梯草属研究随记
王文采
(中国科学院植物研究所系统与进化植物学开放实验室 ,北京 100093)
摘 要 描述了云南荨麻科楼梯草属三新种和一新变种;列出了勐仑楼梯草与骤尖楼梯草的区别
特征 ,据此说明勐仑楼梯草是一个比骤尖楼梯草原始的独立种 ,不赞同将其归并 ,而认为应予以恢
复。
关键词 楼梯草属;荨麻科;新分类群;勐仑楼梯草;恢复;云南
NOTES ON ELATOSTEMA FORST.(URTICACEAE)
FROM YUNNAN PROVINCE
WANG Wen-Tsai
(Labora tory of Systematic and Evolutionary Bo tany , Institute of Botany , Chinese Academy of Sciences , Beijing 100093)
Abstract Three species and one variety of the genus Elatostema f rom Yunnan Province are described
as new.Acco rding to the dif ferences enumetated in tex t between Elatostema menglunense W.T .
Wang et G.D.Tao and E .cuspidatumWight , the reduction of E.menglunense into the synonymy
of E.cuspidatum is no t accepted , and the rather dist inct and more primitinve species , E .
menglunense is reinstated in the present paper.
Key words Elatostema;Urticaceae ;new taxa;Elatostema menglunense;reinstatement;Yunnan
Province
  三岐楼梯草 图 1:1 ,2
  Elatostema trichotomun W.T .Wang , sp.
Nov.Fig:1:1 , 2(Sect.Pellionioides W.T .Wang
ser.Hirtella W.T .Wang)Ob folia semitriplin-
ervia , inflo rescentias staminatas cymosas secies nova
fortasse affinis E .hirtello W.T .Wang , quod
plantis f ruticosis , ramis hirtellis , foliis subtus st rigu-
losis , stipulis minoribus subulatis 1.5 ~ 2 mm
longis , cymarum staminatarum pedunculis puberulis
differt.
  Herba epiphy tica , perennis , dioica.Caules ca.
50 cm alti , prope apicem fractif lexi , glabri , cys-
tolithis densis conspicuis bacilliformibus 0.1 ~
0.2(0.4)mm longis.Folia alternata , brevissime
petiolata vel sessilia , glabra;laminae papyraceae ,
inaequilaterales , oblongae vel obovato-oblongae , 5 ~
13.8 cm longae , 2 ~ 4 cm latae , apice cuspidatae ,
cuspidibus t riangulari-linearibus 1.2 ~ 2.2 cm longis
integris , basi oblique lateque cuneatae , margine cre-
natae vel denticulatae , cy stoli this densis conspicuis
bacilliformibus 0.1 ~ 0.2 mm longis supra notatae ,
t riplinerves , nervis lateralibus latere angustiore 3 eo
latiore 4;pet ioli nulli vel 1 ~ 2 mm longi;stipulae
membranaceae , luteolo-viridulae , lineares , 8 ~ 14
作者简介:王文采(1926—),男 ,研究员 ,中科院院士 ,从事植物分类学研究。收稿日期:2003-02-03
mm longae , 1.2 ~ 1.8 mm latae , apice attenuatae , 1
(-2)-nerves.Cymae staminatae axillares , tri-
chotomae , ca.20-f lo rae , glabrae;pedunculi ro-
busti , ca.1.2 mm long i , 0.8 mm crassi;bracteae
deltoideae , ca.0.5 mm longae , 0.8 mm latae;bra-
teolae naviculari-oblongae , ca.1 mm longae.Flores
staminati perjuvenales.Inf lo rescentiae pistillatae ig-
notae.
图 1 1~ 2.三歧楼梯草 3~ 8.大围山楼梯草
1.雄株上部;2.雄聚伞花序;3.雌花枝;4.雌花序(下面观);5.小
苞片和瘦果;6.叶和雄花序;7.雄花序(下面观);8.小苞片和雄
花蕾
Fig.1 1~ 2.Elatostema trichotomum
3~ 8.Elatostema cyrtandrifolium var.daweishanicum
1.Upper part of a staminate plant;2.Staminate cyme(f rom holo-
type);3.Pist illate flow ering branch;4.Pistillate inf lorescence(seen
from lower surface);5.Bracteole and achene(from holotype);6.
Leaf and staminate inf lorescence;7.Staminate inf lorescence(seen
from low er surface);8.Bracteoles and staminate flower bud(from
paratype)
  China.Yunnan (云南):Hekou (河口),
Yaoshan Dist rict(瑶山区), Yingpan M t.(营盘山),
alt.1 840 m , on tree t runk , 1999-09-18 , Y.
M .Shui et al.(税 玉民等)11167(holo type ,
KUN).
  本种的叶具半离基三出脉 ,雄花序聚伞状 ,三
歧分枝 ,而可能与硬毛楼梯草(Elatostema hirtel-
lum(W.T .Wang)W.T.Wang)有亲缘关系 ,但为
多年生草本 ,茎和叶均无毛 ,托叶较大 ,条形 ,长 8
~ 14 mm ,雄花序梗无毛而不同 。硬毛楼梯草为小
灌木 ,其枝条被短硬毛 ,叶下面被短糙伏毛 ,托叶较
小 ,呈钻形 ,长 1.5 ~ 2 mm ,雄花序梗被短毛。
疏伞楼梯草组(sect.Pell ionioides)的雄花序为
二至三回分枝的聚伞花序 ,不具花序托 ,是楼梯草
属的原始群 ,特产我国西南及华南诸省区 ,原知有
10种[ 2] ,本种的发现使此数目增至 11种。
勐仑楼梯草
Elatostema menglunense W.T .Wang et G.D.
Tao in Bull.Bo t.Res.Harbin 16(1):1 , cum fig.
1996
E.cuspidatum auct.non Wight:X.W.Li in
C.Y.Wu et al.F1.Yunnan.7:300.1997 , p.p.
quoad syn.E .menglunense W.T .Wang et G.D.
Tao.
云南:勐仑 , 翠屏峰 , 1995 -06 -01 , 陶国达
80888(holotype , PE !;iso types ,HITBC !)
地理分布:勐仑特有种。
本种在亲缘关系上与骤尖楼梯草(E .cuspi-
datum Wight)稍接近 ,与后者的区别为:茎下部被
贴伏反曲短柔毛 ,上部疏被开展柔毛;叶片上面被
糙伏毛 ,下面脉上有柔毛 ,托叶较小 ,多呈披针形 ,
长 4 ~ 8 mm ,宽 1.6 ~ 2.2 mm ,边缘有短毛;雄花
序托较小 ,不明显 ,长约 6 mm ,宽 4 mm ,苞片具长
5.5 ~ 6 mm 的角状长突起。在骤尖楼梯草 ,茎无
毛;叶片无毛或只在上面疏被糙伏毛;托叶较大 ,通
常条形 ,长 5 ~ 10(-20)mm ,宽 2 ~ 3 mm ,无毛;雄
花序托较大 , 明显 , 盘状 ,长 6 ~ 11 mm ,宽 5 ~ 7
mm;苞片具长 0.6 ~ 2 mm 的瘤状突起。[ 1]在楼梯
草属 ,雄花序托从无到有 , 从小到大(变大呈盘状
时 ,与菊科的花序托相似),表现出一明显的演化趋
势。因此 ,花序托这个特征可以指示本属各种植物
的演化水平 ,同时也是在分类上划分属下各级分类
群的重要依据 。[ 1 ,2]按照这个特征可以了解本种比
较原始 ,而骤尖楼梯草比较进化。本种于 1996 年
在本刊发表一年之后 ,李锡文教授[ 3]不予承认 ,将
其归并于骤尖楼梯草。但是上面列出的二种的区
别特征说明这二种有明显区别 ,不应归并 ,根据上
述 ,现在本文中将勐仑楼梯草予以恢复 。
大围山楼梯草(变种) 图 1:3 ~ 8
Elatostema cyrtandrifol ium (Zoll.& Mor.)
Miq.var.daweishanicum W.T .Wang , var.nov.
(sect.Elatostema ser.Cuspidata W.T.Wang)
Fig.1:3 ~ 8
A var.cyrtandri folio dif fert folii nervis lateral-
ibus paucioribus ut rinsecus 2 raro 3 , stipulis anguste
ovatis vel ovatis , receptaculis inflorescentiarum pistil-
latarum minoribus suborbicularibus ca.2 mm di-
258       植  物  研  究                  23 卷
ametro ,bracteis apice haud corniculatis.
China.Yunnan(云南):Hekou(河口), Daw ei
M t.(大围山), alt.1 300 m , in forests , f l.white ,
1999-10-07 , Y.M.Shui et al.(税玉民等)11834
(♂holotype , KUN),11850(♂,KUN).
本变种与模式变种(var.cy rtandrifolium 锐齿
楼梯草)的区别为:叶的侧脉每侧 2条 ,稀为 3条;
托叶呈狭卵形或卵形;雌花序较小 ,花序托较小 ,花
序托近圆形 ,直径约 2 mm;苞片顶端无角状突起 。
在模式变种 ,叶的侧脉每侧 3 ~ 4条;托叶狭披针形
或钻形;雌花序较大 , 花序托宽椭圆形 , 长 5 ~ 9
mm;苞片顶端通常有角状突起。[ 2] 。
  玉民楼梯草 图 2:6 ~ 8
Elatostema shuii W.T .Wang , sp.nov.(sect.
E latostema ser.Cuspidata W.T .Wang)Fig.2:6 ~
8
Affinis E.platyphy llo Wedd.et E.eduli C.
B.Robinson ,quae foliorum auriculis majoribus usque
ad 10 ~ 15 mm long is , inf lo rescentiarum pistil-
latarum pedunculis conspicuis 4 ~ 6 mm longis , re-
ceptaculis majoribus 6 ~ 12 mm longis recedunt.
Herba perennis , dioica.Caulis ca.45 cm altus ,
basi lignosus , simplex , inferne puberulus , superne
g laber , cy stolithis densis bacillifo rmibus 0.1 ~ 0.16
mm longis.Folia alternata , g labra , raro ad foliorum
auriculorum margines ciliata;laminae chartaceae , in-
aequilaterales , elliptico-oblongae vel oblongae , 6 ~
15.5 cm longae , 2.2 ~ 4.5 cm latae , apice cuspi-
datae , cuspidibus lanceolato-linearibus usque ad 2.5
cm longis basi 4 mm latis margine denticulatis , basi
latere angustiore obtusae , eo latiore auriculatae , auri-
culis ca.2 mm longis , cy stolithis densis conspicuis
bacilliformibus 0.15 ~ 0.4 mm longis ut rinque no-
tatae , trinerves ,nervis lateralibus latere angustio re 3
eo latiore 4;petioli 1 ~ 2 mm longi vel nulli.Inflo-
rescentiae staminatae ignotae.Inf lo rescentiae pistil-
latae 1 ~ 3 axillares ,brevissime pedunculatae;pedun-
culi ca.0.5 mm longi;receptacula late oblonga , ca.
3.5 mm longa , 2 mm lata , glabra , 2 -lobata , cys-
tolithis densis conspicuis bacilliformibus 0.1 ~ 0.2
mm longis;bracteae ca.6 ,membranaceae , late t rian-
gulares , ca.1 mm longae;bracteolae numerosae , den-
sissimae , spathulato -oblanceolatae vel lineares , 1 ~
1.2 mm longae , apice pilosae.Flos pistillatus subses-
silis;tepal obscura;ovarium anguste obovoideum , ca.
0.4 mm longum ;st igma penicillatum , ca.0.35 mm
longum.
China.Yunnan(云南):Hekou(河口), Xiao-
nanxi(小南溪),Huayudong(花鱼洞), alt.200 m , at
edge of secondary forest ,2000-03-28 , Y.M.Shui
et al.12261(holotype , KUN).
Haec species nova in honorem collectoris , Dr.
Y.M.Shui ,nominata.
本种与宽叶楼梯草(Elatostema platyphy llum
Wedd.)和南海楼梯草(E .edule C.B.Robinson)
有亲缘关系 ,但叶基部的耳状下垂部分较小 ,长约
2 mm ,雌花序较小 ,花序托长约 3.5 mm ,花序梗很
短 ,长仅 0.5 mm而不同 。在宽叶楼梯草和南海楼
梯草 ,叶基部的耳状下垂部分较大 ,长达 10 ~ 15
mm ,雌花序较大 ,花序托长 6 ~ 12 mm ,花序梗较
长 ,长 4 ~ 6 mm.[ 1 ,2]
图 2 1~ 5.尖山楼梯草 6 ~ 8.玉民楼梯草;
1.雌雄同株植株的上部;2.雄花序(下面观);3.小苞片和雄花
雷;4.雌花序(下面观);5.小苞片和瘦果;6.雌株上部;7.雌花序
(下面观);8.小苞片和雌花
Fig.2 1~ 5.Elatostema jianshanicum
6 ~ 8.Elatostema shuii;
1.Upper part of a monoecious plant;2.S taminate inflorescence
(seen f rom low er surface);3.Bracteoles and staminate f low er bud;
4.Pistillate inflorescence(seen f rom low er surface);5.Bracteoles
and achene(from holotype);6.Upper part of a pistillate plant;7.
Pistillate inflorescence(seen f rom low er surface);8.Bracteoles and
pistillate f low er(f rom holotype)
2593 期                 王文采:云南楼梯草属研究随记
  尖山楼梯草 图 2:1 ~ 5
Elatostema j ianshanicum W.T .Wang .sp.
nov.Fig.2:1 ~ 5 (sect.Elatostema ser.Petelo-
tiana W.T .Wang)Fortasse af finis E .crispulo W.
T .Wang , quod caulibus adpresse crispuleque pu-
berulis , foliis minoribus 4 ~ 8.4 cm longis apice obtu-
sis margine crenatis , cy stoli this majoribus 0.3 ~ 0.8
mm longis , pedunculis g labris , inf lorescent iis stami-
nat is 6-bracteatis , receptaculis g labris , floribus stami-
nat is pentameris; inf lo rescentiis pistillatis 4-
bracteatis , receptaculis late linearibus facile distingui-
tur.
Herba perennis ,dioica vel monoica.Caules 20 ~
70 cm alti ,basi 2.5 ~ 5 mm diametro , inferne sparse
superne dense patuleque hirtelli vel inferne g labri ,
superne ramosi vel simplices , prope apicem leviter
fractiflexi.Folia alternata , brevissime petiolata vel
sessilia;laminae papyraceae , inaequilaterales , oblon-
go-ellipticae , longe ellipticae , anguste ovatae vel obo-
vatae , 5 ~ 16 cm longae ,2 ~ 5.5 cm latae , apice cusp-
idato-acuminatae vel cuspidatae , cuspidibus lineri-tri-
angularibus 0.6 ~ 2.4 cm longis integris , basi latere
angustiore cuneatae eo latiore subauriculatae vel late
cuneatae ,margine dentatae , supra strigulosae , subtus
adpresse pubescentibus et ad nervos basales et lat-
erales pilis densis tectae , cystolithis densis supra con-
spicuis vel obscuris subtus invisibilibus bacilli-
formibus 0.15 ~ 0.3 mm longis , semit riplinerves ,
nervis lateralibus latere angustiore 2 eo latiore 3;
pet ioli 1 ~ 3 mm longi vel nulli;stipulae mem-
branaceae , albidae , lanceolatae vel anguste lanceola-
tee ,5 ~ 12 mm longae , 1 ~ 2.2 mm latae , 1(-2)-
nerves , subtus ad nervos vi ridulos puberulae.Inflo-
rescentiae staminatae singulariter axillares , longe pe-
dunculatae;pedunculi 5.2 ~ 7.5 cm longi ,patule pu-
beruli;receptacula oblonga , 6 ~ 12 mm longa , 4 ~ 7
mm lata , medio 2-lobata , sparse puberula;bractea
ca.12 , membranaceae , deltoideae , ca.1.8 mm lon-
gae , 1.5 ~ 2 mm latae , apice calloso-incrassatae , sub-
g labrae vel sparse ciliolatae;bracteolae albae , apice
medio brunneolae , naviculari-oblongae , ca.2 mm
longae , apice erosae , glabrae.Alabastra staminata
obovoidea, ca.1.2 mm longa , tetramera , apice 4-
corniculata.Inflo rescentiae pistillatae singulariter ax-
illares , breviter vel longe pedunculatae;pedunculi
graciles , 0.3 ~ 2.5 cm longi , densiuscule puberuli;
receptacula late oblonga , 3 ~ 8 mm longa , 2 ~ 4.5
mm lata , glabra;bracteae ca.12 , membranaceae , ad-
presse deltoideae , ca.1 mm longae ,2 mm latae , apice
cuspidatae , cuspidibus robustis viridibus ca.0.6 mm
longis puberulis , margine ciliolatae;brcteolae al-
bidae , apice brunneo-lae , oblanceo-latolineares , ca.2
mm longae , glabrae.Achenia anguste obovoidea , ca.
0.8 mm longa , longi tudinaliter 7-costata.
China.Yunnan(云南):Hekou(河口),Yaoshan
District(瑶山区), Jianshan(尖山), alt.2050-2300
m , in fo rests , 1999-09-01 , Y.M.Shui et al.(税
玉民等)10468(♂, holotype , KUN), 10467 , 10473 ,
10478 ,10486(♀,paratypes ,KUN).
本种可能与弯毛楼梯草(Elatostema crispu-
lum W.T.Wang)有亲缘关系 ,但茎被直的开展短
硬毛 ,叶较大 ,长 5 ~ 16 cm ,顶端骤尖 ,边缘具牙
齿 ,钟乳体较小 ,长 0.15 ~ 0.3 mm ,花序梗被开展
短毛 ,雄花序有约 12 枚苞片 ,花序托有稀疏短柔
毛 ,雄花四基数 ,雌花序也有约 12 枚苞片 ,花序托
宽长圆形而显然不同。在弯毛楼梯草 ,茎被贴伏短
曲毛 ,叶较小 ,长 4 ~ 8.4 cm ,顶端钝 ,边缘具浅钝
齿 ,钟乳体较大 ,长 0.3 ~ 0.8 mm ,花序梗无毛 ,雄
花序有 6枚苞片 ,花序托无毛 ,雄花五基数 ,雌花序
有 4枚苞片 ,花序托呈宽条形 。[ 2]
致谢 承中国科学院昆明植物研究所税玉民博士惠借标
本 ,孙英宝同志绘图 ,作者谨表示深切感谢。
参 考 文 献
1.王文采.中国荨麻科楼梯草属分类.东北林学院植物研究
室汇刊 , 1980 , 7:1~ 96
2.王文采.楼梯草属.中国植物志.北京:科学出版社 , 1995.
23(2):187 ~ 317
3.李锡文.楼梯草属.云南植物志.北京:科学出版社 , 1997.
7:254~ 311
260       植  物  研  究                  23 卷