免费文献传递   相关文献

Aconitum rotundocassideum, a New Species of Ranunculaceae from Shaanxi

圆盔乌头, 陕西毛茛科一新种



全 文 :植物科学学报  2013ꎬ 31(6): 533~535
Plant Science Journal
    DOI:10􀆰 3724 / SP􀆰 J􀆰 1142􀆰 2013􀆰 60533
圆盔乌头ꎬ 陕西毛茛科一新种
王文采
(中国科学院植物研究所ꎬ系统与进化植物学国家重点实验室ꎬ 北京 100093)
摘  要: 描述了自陕西省发现的毛茛科乌头属一新种ꎬ 圆盔乌头(Aconitum rotundocassideum)ꎮ 由于具有相似
的体态和盔形上萼片ꎬ 此种与特产云南省的粗茎乌头在亲缘上很相近ꎬ 与后者的区别特征见正文ꎮ
关键词: 毛茛科ꎻ 乌头属ꎻ 新种ꎻ 陕西
中图分类号: Q949􀆰 746􀆰 5          文献标识码: A          文章编号: 2095 ̄0837(2013)06 ̄0533 ̄03
      收稿日期: 2013 ̄07 ̄05ꎬ 修回日期: 2013 ̄09 ̄25ꎮ
  作者简介: 王文采(1926-)ꎬ 男ꎬ 研究员ꎬ 中国科学院院士ꎬ 从事有花植物分类学研究ꎮ
Aconitum rotundocassideumꎬ a New Species of
Ranunculaceae from Shaanxi
WANG Wen ̄Tsai
(State Key Laboratory of Systematic and Evolutionary Botanyꎬ Institute of Botanyꎬ
Chinese Academy of Sciencesꎬ Beijing 100093ꎬ China)
Abstract: A new species of the genus Aconitum (Ranunculaceae)ꎬ Aconitum rotundocas ̄
sideumꎬ is described here from Shaanxi Province. Having similar habit and galeiform upper
sepalsꎬ this species is closely related to A􀆰 crassicaule W􀆰 T􀆰 Wang endemic to Gongshan
Countyꎬ Yunnan Provinceꎬ though the latter differs by its flower arrangement in a panicle with
three small 3 ̄flowered racemesꎬ usually arcuate pedicelsꎬ smaller rounded ̄galeiform or
subgloboseꎬ conspicuously nervedꎬ not beaked upper sepal and smaller lateral sepalsꎬ and
2 ̄denticulate stamen filaments.
Key words: Ranunculaceaeꎻ Aconitumꎻ New speciesꎻ Shaanxi
圆盔乌头  新种(图 1)
Aconitum rotundocassideum W􀆰 T􀆰 Wangꎬ sp.
nov. Fig􀆰 1(Sect􀆰 Aconitum Ser􀆰 Volubilia Steinb.)
Ob habitum et sepalum superum galei ̄
formem species nova haec est arcte affinis
A􀆰 crassicauli W􀆰 T􀆰 Wang endemico in Gongshanꎬ
Provinciae Yunnanꎬ quod floribus 5-10 in race ̄
mum dispositisꎬ pedicellis rectis haud arcuatisꎬ
sepalo supero majore naviculari ̄galeiformi ca.
2 cm alto obscuro ̄nervi et conspicue rostratoꎬ ejus
margine infero ca. 1􀆰 6 cm longoꎬ sepalis latera ̄
libus majoribus 1􀆰 5 cm longis 1􀆰 2 cm latisꎬ sta ̄
minum filamentis haud 2 ̄denticulatis facile differt.
Habitu ea est etiam similis A􀆰 hemsleyano Pritz.ꎬ
quod floribus majoribus vulgo 2 - 6 in racemum
dispositisꎬ sepalo supero majore alte galeiformi
2-2􀆰 4 cm alto apice rotundato praeclare recedit.
Tubers obconicꎬ ca. 1􀆰 5 cm longꎬ 1 cm in
diam. Stem twiningꎬ near base ca. 9 mm in
diam.ꎬ subglabrousꎬ many ̄branchedꎻ bran ̄
ches slenderꎬ 30 - 45 cm longꎬ ca. 2 mm in
diam.ꎬ sparsely appressed ̄puberulousꎬ often
purple ̄tinged. Leaves petiolateꎻ blades paperyꎬ
pentagonalꎬ 4􀆰 5 - 6􀆰 8 cm longꎬ 6􀆰 5 - 8 cm
broadꎬ at base cordateꎬ to 5-7 mm above base
3 ̄partedꎬ central lobe rhombicꎬ 2􀆰 8-4 cm broadꎬ
at apex acuminateꎬ 3 ̄fidꎬ with margins incised ̄
denticulateꎬ lateral lobes obliquely broad ̄flabel ̄
lateꎬ unequally 2 ̄fidꎻ surfaces adaxially and aba ̄
xially sparsely appressed ̄puberulousꎻ petioles
2􀆰 5-3􀆰 5 cm longꎬ with peduncles retrorsely ap ̄
pressed ̄puberulous. Panicles axillaryꎬ ca. 8 cm
longꎬ usually consisting of 3 small racemesꎻ pe ̄
duncles 3􀆰 5 - 5 cm longꎻ rachises glabrousꎻ
bracts foliaceous. Racemes 2-4 cm longꎬ usual ̄
ly 3 ̄floweredꎻ bracts linearꎬ 0􀆰 6-1􀆰 5 cm longꎬ
unequally 2 ̄fid or undividedꎻ pedicel slenderꎬ
A
B
C
D
E
F
G
2
cm
15
m
m
15
m
m
3
m
m
3
m
m
3
m
m
5
m
m
A. 开花枝一部分ꎻ B. 花ꎻ C. 花瓣ꎻ D. 雄蕊ꎻ E. 雌蕊群ꎬ 由 3心皮组成ꎻ F. 花ꎻ G. 雄蕊ꎮ
A. Part of flowering branchꎻ B. Flowerꎻ C. Petalꎻ D. Stamenꎻ E. Gynoeciumꎬ consisting of three car ̄
pels ( from holotype)ꎻ F. Flowerꎻ G. Stamen. (K. M. Feng 6957)
图 1  圆盔乌头(A~E)和粗茎乌头(Fꎬ G)
Fig􀆰 1  Aconitum rotundocassideum(A-E)and A􀆰 crassicaule(Fꎬ G)
435 植 物 科 学 学 报 第 31卷 
usually arcuateꎬ 0􀆰 5 - 1􀆰 5 cm longꎬ glabrousꎬ
near base 2 ̄bracteolateꎻ bracteoles narrow ̄linearꎬ
3-5 mm longꎬ glabrous. Sepals redꎬ abaxially
sparsely appressed ̄puberulousꎬ conspicuously
longitudinally nervedꎻ upper sepal rounded ̄ga ̄
leiform or subgloboseꎬ ca. 1􀆰 7 cm highꎬ at apex
truncate ̄roundedꎬ shortly clawedꎬ not beakedꎬ
adaxially glabrousꎬ lower margin ca. 1􀆰 1 cm
longꎬ slightly concaveꎻ lateral sepals obliquely
broad ̄obovateꎬ ca. 1 cm longꎬ 9 mm broadꎬ
adaxially sparsely and shortly sericeousꎬ ciliateꎻ
lower sepals oblong ̄navicularꎬ ca. 9 mm longꎬ
2􀆰 2 mm broadꎬ adaxially sparsely puberulous.
Petals glabrousꎻ claws ca. 8 mm longꎻ limbs
7 mm longꎻ lips 3􀆰 5 mm longꎬ near apex re ̄
flexedꎬ at apex emarginateꎻ spurs incurvedꎬ
2 mm long. Stamens glabrousꎻ filaments ca.
3􀆰 5 mm longꎬ below wingedꎬ and 2 ̄denticu ̄
lateꎻ anthers ca. 1 mm long. Carpels 3ꎬ ca.
3􀆰 5 mm longꎬ glabrous.
块根倒圆锥形ꎬ 长约 1􀆰 5 cmꎬ 直径 1 cmꎮ 茎
缠绕ꎬ 近基部直径约 9 mmꎬ 近无毛ꎬ 多分枝ꎻ 枝
纤细ꎬ 长 30~45 cmꎬ 直径约 2 mmꎬ 疏被贴伏短
柔毛ꎬ 常带紫色ꎮ 叶具柄ꎻ 叶片纸质ꎬ 五角形ꎬ 长
4􀆰 5~6􀆰 8 cmꎬ 宽 6􀆰 5~8 cmꎬ 基部心形ꎬ 3 深裂
至距基部 5 ~7 cm 处ꎬ 中央裂片菱形ꎬ 宽 2􀆰 8 ~
4 cmꎬ 顶端渐尖ꎬ 3 中裂ꎬ 边缘具缺刻和小牙齿ꎬ
侧裂片斜宽扇形ꎬ 不等 2中裂ꎬ 两面疏被贴伏短柔
毛ꎻ 叶柄长 2􀆰 5~3􀆰 5 cmꎬ 与花序梗均被反曲短柔
毛ꎮ 圆锥花序腋生ꎬ 长约 8 cmꎬ 通常具 3 小总状
花序ꎻ 花序梗长 3􀆰 5 ~5 cmꎻ 轴无毛ꎻ 苞片叶状ꎮ
总状花序长 2~4 cmꎬ 通常具 3 朵花ꎻ 苞片条形ꎬ
长 0􀆰 6~1􀆰 5 cmꎬ 不等 2 中裂或不分裂ꎻ 花梗纤
细ꎬ 通常弓状弯曲ꎬ 长 0􀆰 5~1􀆰 5 cmꎬ 无毛ꎬ 近基
部具 2 小苞片ꎻ 小苞片狭条形ꎬ 长 3 ~5 mmꎬ 无
毛ꎮ 萼片红色ꎬ 外面疏被贴伏短柔毛ꎬ 有明显纵
脉ꎻ 上萼片圆盔形或近球形ꎬ 高约 1􀆰 7 cmꎬ 顶端
截状圆形ꎬ 具短爪ꎬ 内面无毛ꎬ 下缘长约 1􀆰 1 cmꎬ
稍凹ꎻ 侧萼片斜宽倒卵形ꎬ 长约 1 cmꎬ 宽 9 mmꎬ
内面疏被短绢毛ꎬ 还具缘毛ꎻ 下萼片长圆状船形ꎬ
长约 9 mmꎬ 宽 2􀆰 2 mmꎬ 内面疏被短柔毛ꎮ 花瓣
无毛ꎻ 爪长约 8 mmꎻ 瓣 片 长 7 mmꎻ 唇 长
3􀆰 5 mmꎬ 近顶端反折ꎬ 顶端微凹ꎻ 距向内弯曲ꎬ
长 2 mmꎮ 雄蕊无毛ꎻ 花丝长约 3􀆰 5 mmꎬ 下部具
翅ꎬ 并具 2小齿ꎻ 花药长约 1 mmꎮ 心皮 3ꎬ 长约
3􀆰 5 mmꎬ 无毛ꎮ
陕西(Shaanxi): 周至 Zhouzhi Countyꎬ Hou ̄
zhiziꎬ south slope of Taibai Shanꎬ alt. 2700 mꎬ
in forestsꎬ herb perennialꎬ fls. redꎬ 1999-09-
10ꎬ Zhuꎬ Chenꎬ Xu & Wang no. 1992 (holotypeꎬ
PE) .
由于具有相似的体态和盔形上萼片ꎬ 本种与特
产云南贡山的粗茎乌头 Aconitum crassicaule
W􀆰 T􀆰 Wang在亲缘关系上很相近ꎬ 与后者的区别
在于本种的花组成由 3个具 3花的小总状花序形成
的圆锥花序ꎬ 花梗通常弓状弯曲ꎬ 上萼片较小ꎬ 呈
圆盔形或近球形ꎬ 具明显脉ꎬ 无喙ꎬ 其下缘长约
1􀆰 1 cmꎬ 侧萼片较小ꎬ 长 1 cmꎬ 宽 9 mmꎬ 雄蕊
花丝具 2小齿ꎮ 粗茎乌头ꎬ 花 5~10朵组成总状花
序ꎬ 花梗直ꎬ 上萼片较大ꎬ 船状盔形ꎬ 高约 2 cmꎬ
有不明显脉和明显的喙ꎬ 其下缘长 1􀆰 6 cmꎬ 侧萼
片也较大ꎬ 长 1􀆰 5 cmꎬ 宽 1􀆰 2 cmꎬ 雄蕊花丝不具
2小齿ꎮ 在体态方面本种与瓜叶乌头 A􀆰 hems ̄
leyanum Pritz. 相似ꎬ 但本种的花较小ꎬ 组成圆锥
花序ꎬ 上萼片较小ꎬ 圆盔形ꎬ 高约 1􀆰 7 cmꎬ 顶端
截状圆形而与后者相区别ꎮ 瓜叶乌头ꎬ 花较大ꎬ 通
常 2~6 朵组成总状花序ꎬ 上萼片较大ꎬ 高盔形ꎬ
高 2~2􀆰 4 cmꎬ 顶端圆形[1]ꎮ
致谢: 蒙孙英宝先生为本文绘图ꎬ 谨表示深切感谢ꎮ
参考文献:
[1]   王文采. Aconitum[M] / /中国植物志: 第 27 卷. 北
京: 科学出版社ꎬ 1979: 113-326.
(责任编辑: 王豫鄂)
535  第 6期                            王文采: 圆盔乌头ꎬ 陕西毛茛科一新种